آی وی اف چیست و چگونه انجام می شود؟

آی وی اف (لقاح آزمایشگاهی) نوعی تکنولوژی تولید مثل است. این تکنولوژی شامل بازیابی تخمک ها از تخمدان های زن و پرورش آن ها با اسپرم است. این تخمک بارور به عنوان نطفه شناخته می شود. نطفه پس از آن برای ذخیره سازی فریز می شود و به رحم زن منتقل می شود.

یکی از راه های مطمئن برای درمان ناباوری که سابقه ی خوبی بین زوجین داشته است، روش آی وی اف (IVF) است. اگر مشکل ناباروری دارید با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات لازم، برای درمان ممکن است آی وی اف را به شما توصیه کنند. مطالب مرتبط با تشخیص و درمان ناباروری در یک زن را حتما بخوانید. پزشک درباره سابقه باروری شما سوالاتی می پرسد. هم چنین آزمایشاتی برای تعیین میزان هورمون خون و بررسی عملکرد تخمدان ها صورت می گیرد. سونوگرافی و یا عکس رنگی از رحم برای بررسی وجود انسداد در لوله های فالوپ و مشکلات ساختاری رحم انجام می شود. بعد از آن در صورت صلاح دید پزشک آی وی اف انجام می شود. درباره ساختار و آناتومی رحم بیشتر بخوانید.

دلایل انجام آی وی اف

آی وی اف (لقاح آزمایشگاهی) از موفق ترین روش های درمان ناباروری است اما همیشه تنها راه درمان نیست. اگر شما یا همسرتان نابارور باشید ابتدا پزشک علت ناباروری، سن و دیگر فاکتورها را بررسی کرده و در مورد بهترین راه درمان و داشتن فرزند تصمیم گیری می کند. اگر با علت های ناباروری در خانم ها و آقایان آشنا نیستید پیشنهاد می کنم مطلب ناباروری در زنان و ناباروری در مردان را مطالعه کنید. اگر پزشک آی وی اف را راه درمان تشخیص داد، بسته به موقعیت شما از چند روش زیر برای انجام آن استفاده می شود:

1. از تخمک شما و اسپرم همسر شما
2. تخمک شما و اسپرم اهدا شده
3. تخمک های اهدا شده و اسپرم همسر شما
4. تخمک های اهدا شده و اسپرم اهدا شده و نطفه های اهدا شده

مواردی که منجر به انتخاب روش آی وی اف می شود به شرح زیر است:

• آندومتریوز این عارضه که با رشد بافت های رحم در خارج از رحم اتفاق می افتد باعث تاثیر بر عملکرد تخمدان ها و ناباروری می شود.
• انسداد لوله های فالوپ: لقاح از طریق لوله های فالوپ به سمت رحم حرکت می کند، اگر مشکلی در لوله های فالوپ وجود داشته باشد این حرکت مختل خواهد شد.
• مشکلات در حرکت اسپرم و یا تعداد آن: اگر اسپرم کیفیت لازم را برای باروری نداشته باشد یا شکل، حرکت و اندازه ی آن مناسب نباشد در فرایند بارداری اختلال ایجاد می کند.
• مشکلات لوله رحمی مثل چسبندگی رحم: چسبندگی رحم از جمله علت های ناباروری بوده و زمانی اتفاق می افتد که در دیواره ی پوششی رحم زخم ایجاد شود. مطلب درمان چسبندگی لوله رحم و علائم آن را بخوانید.
• مشکلات ایمونولوژیک : زمانی که بدن بر ضد اسپرم آنتی بادی تولید می کند.
• مشکلات تخمک گذاری: تخمک گذاری به صورت نامنظم است یا اصلا تخمک گذاری اتفاق نمی افتد. برای محاسبه ی روز های تخمک گذاری از ماشین حساب تخمک گذاری کمک بگیرید. هم چنین با مطالعه ی مطلب راه های شروع تخمک گذاری و علائم آن، نشانه های بدنی خود را در زمان تخمک گذاری بشناسید.
• توبکتومی: توبکتومی به معنی بستن لوله های رحمی است که یکی از راه های دائمی جلوگیری از بارداری حساب می شود. برای باروری دوباره آی وی اف راه مناسبی است. اگر درباره آن اطلاعاتی ندارید مطلب عمل بستن لوله رحم (توبکتومی) را بخوانید.
• فیبروم: وجود فیبرم باعث ناباروری می شود در مورد عارضه ی فیبروم رحمی بیشتر بخوانید.
• در 10% موارد نیز علت نازایی مشخص نمی باشد و بعد از چند بار انجام آی یو آی (تلقیح داخل رحم)، آی وی اف انجام می شود.

آزمایش های آی وی اف چیست؟

اگر بعد از معاینه و انجام آزمایشات پزشک آی وی اف را به عنوان بهترین گزینه باروری انتخاب کرد، قبل از انجام آن اطلاعات لازم را در مورد این روش داشته باشید. قبل از هر چیز باید آزمایش های زیر انجام شود:

1. آزمایش اسپرم: برای بررسی اسپرم های زوج این آزمایش انجام می شود.
2. آزمایش خون برای تشخیص HIV و هپاتیت B: این آزمایش از شما و همسرتان گرفته می شود.
3. آزمایش رحم: برای بررسی رحم و دیواره های رحم عکس برداری و آزمایشات لازم صورت می گیرد.
4. آزمایش تخمدان: تخمدان را در آزمایشی بررسی می کند تا تشخیص دهد که بدن شما چگونه به آی وی اف جواب می دهد. این کار یا با آزمایش آنتی مولرین انجام می شود که هورمون AMH را در خون بررسی می کند و یا توسط شمارش فولیکول های تخمدان در سونوگرافی انجام می شود.

آی وی اف چگونه انجام میشود؟

برای درک بهتر مرحله به مرحله آی وی اف را شرح دادیم:

1. مرحله اول: در ابتدا به شما داروهایی داده می شود تا سیکل قاعدگی را متوقف کند. این درمان دو هفته به طول می انجامد.
2. مرحله دوم: وقتی سیکل قاعدگی متوقف می شود، هورمون باروری به نام FSH مصرف می کنید. که باز هم به صورت تزریقی و روزانه می باشد معمولا بین 10 تا 12 روز باید تزریق شود. FSH تعداد تولید تخمک را افزایش می دهد و در نتیجه با افزایش تعداد تخمک در آی وی اف احتمال لقاح نیز بیشتر می شود.
3. مرحله سوم: سونوگرافی واژینال برای بررسی تخمدان ها انجام می شود. ممکن است در برخی موارد نیز آزمایش خون انجام شود.
4. مرحله چهارم: در این مرحله تخمک رسیده ی شما با استفاده از سوزنی که از واژن داخل تخمدان می کنند استخراج می شود. این عمل کمتر از یک ساعت دقیقه طول می کشد. در پاسخ به این سوال که آی وی اف درد دارد؟ باید گفت که در این مرحله درد خفیف و خونریزی کمی ممکن است داشته باشید.
5. مرحله پنجم: در آزمایشگاه، اسپرم همسر شما را با تخمک لقاح می دهند البته اگر اسپرم همسرتان مشکل داشته باشد ممکن است از اسپرم اهدایی استفاده شود و بعد از حدود 20 ساعت نشانه های لقاح بررسی می شود. تخمک لقاح یافته حدود 6 روز در آزمایشگاه رشد می کند و سپس به رحم منتقل می شود. یک یا دو تا از بهترین جنین ها برای انتقال انتخاب می شوند. قبل از انتقال جنین داروهایی برای کمک به آماده شدن دیواره رحم به شما داده می شود.
6. مرحله ششم: بعد از چند روز رویان به رحم منتقل می شود. که با سوزن و کاتتر (لوله ی بلند برای مصارف پزشکی) از طریق واژن به رحم منتقل می شود. (بیشتر بدانید: واژن کجاست؟)
7. در آخر وقتی که رویان به رحم منتقل می شود به شما توصیه می شود که دو هفته تا انجام آزمایش بارداری صبر کنید.

اهمیت فولیکول در آی وی اف چقدر است؟

فولیکول در آی وی اف اهمیت دارد و اندازه ی آن را با دقت نظارت می کنند. در واقع طی آی وی اف داروهایی مصرف می شود تا فعالیت تخمدان را زیادتر کنند و تخمک های بیشتری تولید شود زیرا تعداد تخمک در آی وی اف ارتباط مستفیم با اثربخشی آن دارد. هنگامی که فولیکول به اندازه ی مورد نظر رسید توسط هورمون ها آن را تحریک می کنند تا تخمک بالغ آزاد شود. مطلب فولیکول چیست را حتما بخوانید.

تعداد رویان هایی که منتقل می شود چقدر است؟

تعداد رویان ها به عوامل مختلفی مانند عوامل زیر بستگی دارد:

• خانم های زیر 37 سال در اولین آی وی اف خود باید یک رویان به رحم شان منتقل شود در دومین سیکل آی وی اف یک یا دو تا از بهترین رویان ها و در سیکل سوم آی وی اف، بیشتر از دو رویان به رحم منتقل می شود.
• خانم هایی که بین 37 تا 39 سال دارند در اولین سیکل آی وی اف یک یا دو رویان به رحم شان منتقل می شود. اگر هم کیفیت رویان خوب نباشد از چند رویان استفاده می شود. در سیکل سوم باید بیشتر از دو رویان منتقل شود.
• خانم هایی بین 40 تا 42: چند رویان به رحم شان منتقل می شود.

رویان های دیگر در آزمایشگاه فریز شده و تا چند سال آینده قابل استفاده هستند.

عوارض جانبی آی وی اف

قبل از آی وی اف باید درباره مشکلات و ریسک های آن بدانید:

عوارض جانبی داروها:

برخی خانم ها به داروها حساسیت نشان می دهند و عوارض جانبی خفیف دارند مانند: گرگرفتگی، احساس ناراحتی، سندروم تحریک پذیری تخمدان، سردرد و خستگی
گر گرفتگی

چند قلوزایی:

اگر بیشتر از یک رویان به جنین منتقل شود احتمال دوقلوزایی و یا سه قلویی افزایش می یابد. در برخی موارد پزشک می تواند با خارج کردن نطفه از بدن مادر احتمال آن را کاهش دهد. البته اگر آماده ی آن باشید این موضوع شاید ناراحت کننده نباشد و لازم است که مطلب بارداری دوقلو هفته به هفته را بخوانید. ولی برخی از ریسک ها در مادر و جنین با چندقولوزایی افزایش پیدا می کند، مانند دیابت بارداری، آنمی و خونریزی شدید، سقط جنین، احتمال سزارین و فشار خون بالا یا پره اکلامپسی

زایمان زودرس:

احتمال زایمان زودرس نیز در آی وی اف بیشتر می شود. زایمان زودرس خود باعث تولد نوزادانی با وزن کم و افزایش احتمال خطرهایی مثل مشکلات تنفسی و اختلالات مادرزادی در نوزادان می شود. علائم زایمان زودرس را بشناسید.

سندروم تحریک بیش از حد تخمدان:

این اتفاق به دلیل داروهای تحریک تخمدان و تولید تخمک ایجاد می شود. ممکن است تعداد زیادی تخمک در تخمدان ایجاد شود که باعث بزرگی و دردناکی آن می شود. این سندروم یک هفته بعد از برداشتن تخمک ایجاد می شود و علائم آن شامل درد و نفخ شکم، احساس مریض بودن، تنگی نفس و غش کردن است. این سندروم در موارد حاد خطرناک بوده و اگر هر یک از علائم زیر را داشته باشید باید به پزشک مراجعه کنید. در موارد لزوم داروها دوزش کمتر می شود.

بارداری خارج رحمی:

اگر با آی وی اف باردار شوید احتمال بارداری خارج رحمی بیشتر می شود. در این موارد رویان در لوله فالوپ لانه گزینی می کند. بارداری خارج رحمی باعث درد شکمی می شود به همراه خونریزی واژینال است. بعد از تست بارداری مثبت باید 6 هفته زمان بدهید تا بارداری داخل شکمی تایید شود. اگر درد و خونریی غیر طبیعی داشتید به پزشک مراجعه کنید. مطلب علائم بارداری خارج از رحم را بخوانید.

آی وی اف ناموفق

ریسک عدم موفقیت آی وی اف در خانم های سن بالا چقدر است؟ آی وی اف با بالا رفتن سن موفقیتش کم می شود و احتمال سقط جنین و ناهنجاری های موقع تولد بالاتر می رود.

مزایای آی وی اف:

از مزایای آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرطان زا نبودن آی وی اف
• بهبود این روش توسط متخصصان
• نتیجه های مثبت باروری

احتمال موفقیت آی وی اف:

موفقیت آی وی اف به سن فردی که انجام می دهد بستگی دارد و هم چنین دلیل ناباروری. خانم هایی که سن پایین تر دارند احتمالا آی وی اف موفق تری دارند. و خانم های بالاتر از 42 سال احتمال داشتن آی وی اف ناموفق بیشتری دارند.

در سال های 2014 تا 2016 احتمال موفقیت IVF به صورت زیر بوده:

• 29% موفقیت برای سنین پایین 35
• 23% موفقیت برای سنین 35 تا 37
• 15% موفقیت برای سنین 38 تا 39
• 9% موفقیت برای سنین 40 تا 42
• 3% موفقیت برای سنین 43 تا 44
• 2% موفقیت برای سنین بالای 42 سال

وزن مناسب، عدم مصرف الکل، سیگار و کافئین می تواند احتمال موفقیت آی وی اف را افزایش دهد.

هزینه آی وی اف

آی وی اف یکی از روش های تقریبا پرهزینه برای درمان ناباروی است. هزینه های آن بسته به نوع خدمات و خصوصی و دولتی بودن مرکز متفاوت خواهد بود. هزینه آی وی اف در سال 98 و داروهایی که زوج ها باید مصرف کنند بین 10 تا 20 میلیون می باشد.

مراقبت های بعد از آی وی اف:

• داروهای تجویز شده را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر خونریزی داشتید آن ها را متوقف نکنید. خیلی از افراد بعد از انتقال جنین خونریزی دارند. تا وقتی که پزشک آزمایشات را انجام نداده نباید سرخود کاری انجام دهید.
• از گرما دوری کنید مثلا دوش آب داغ نگیرید و یا سونا و جکوزی نروید.
• فولیک اسید مصرف کنید.
• ورزش های سنگین انجام ندهید.
• چند روز اول خوب استراحت کنید.
• بعد از انتقال جنین تا 17 روز نزدیکی نداشته باشید.
• رژیم غذایی مناسب داشته باشید که شامل میوه و سبزیجات باشد.
• از دوش واژینال یا تامپون استفاده نکنید. مطلب دوش واژینال چیست اطلاعات کاملی را درباره نحوه استفاده و عوارض آن به شما می دهد.
• از بیماران مبتلا به آنفولانزا دوری کنید.

در آخر باید گفت که انجام آی وی اف از نظر روحی و فیزیکی خسته کننده است و در این پروسه 6 تا 4 هفته ای شما نیاز به حمایت های زیاد دارید. پس می توانید در این راه مشاوره بگیرید و همسرتان هم در طول این راه همراهتان باشد. با وجود درصد بالای موفقیت آی وی اف، گاهی اوقات ممکن است برای شما و همسرتان جواب مثبت نداشته باشد پس قبل از انجام این عمل خودتان را برای آن آماده کنید و در صورت منفی بودن نتیجه نا امید نشوید.