اگر بعد از یک سال اقدام به بارداری منظم باردار نشدید لازم است که به دکتر مراجعه کنید و علت آن را بررسی کنید. اگر ناباروری از سمت زن باشد این مقاله به شما کمک می کند تا روش های درمان را بشناسید و به کار گیرید.
از علائم اولیه ناباروری در زنان بی نظمی پریود می تواند باشد. زمانی که مشکل ناباروری دارید لازم است که هم مرد و هم زن آزمایش ها و بررسی های لازم را برای تشخیص انجام دهند. چون هردو به یک اندازه در ناباروری نقش دارند. از شایع ترین دلایل ناباروری در زنان مشکلات تخمک گذاری است. در اینجا ما علائم ناباروری در زنان، دلایل، روش های درمان و جلوگیری از نازایی را بررسی خواهیم کرد.
دلایل ناباروری در زنان:
با بررسی بیماری های رحم و تخمدان می توان علت ناباروری در زنان را پیدا کرد. ممکن است فرد دچار تنبلی تخمدان باشد یا اصلا تخمک گذاری نداشته باشد. شایع ترین دلیل مشکلات تخمک گذاری، تخمدان پلی کیستیک است. 10 مورد از دلایل ناباروری در زنان شامل:
- مشکلات تخمک گذاری: باعث بی نظمی پریود یا قطع قاعدگی می شود و شایع ترین دلیل ناباروری هستند. تخمدان پلی کیستیک، پرکاری و کم کاری تیروئید، پرولاکتین بالا، ورزش زیاد، مشکلات تغذیه و تومورها. تمامی این موارد بر روی نحوه آزاد کردن تخمک تاثیرگذارند.
- آندومتریوز: وقتی بافت آندومتر خارج از رحم رشد کند روی عملکرد تخمدان، رحم و لوله فالوپ تاثیر می گذارد. که از علائم آن درد شدید قاعدگی و درد لگن است.
- یائسگی زودرس: زمانیکه تخمدان از کار می افتد و قاعدگی قبل از 40 سالگی متوقف می شود، یائسگی زودرس اتفاق افتاده است. دلیل آن هنوز مشخص نیست اما برخی فاکتورها می تواند احتمال آن را زیاد کند مانند: برخی بیماری خودایمنی مثل لوپوس، سندروم X شکننده، سندروم ترنر، شیمی درمانی و سیگار. یکی از عوارض آن ناباروری است چون 7 سال قبل از یائسگی سال های ناباروری محسوب می شود. در مقاله ای جداگانه به طور مفصل درباره تشخیص یائسگی و عوارض آن صحبت کردیم که پیشنهاد می کنم مطالعه کنید.
- ساختارهای غیر طبیعی رحم: ساختار رحم می تواند بر سرویکس یا شکل رحم تاثیر بگذارد که این بدشکلی می تواند مادرزادی باشد مثل رحم دو شاخ ( بیشتر بدانید: آیا با رحم دوشاخ می توان باردار شد؟ )، رحم سپتوم دار و ... ناهنجاری ها می تواند به دلیل مشکلاتی مثل چسبندگی رحم، پولیپ و فیبروم رحمی، سندروم آشرمن و ... به وجود آیند که با تاثیر بر لانه گزینی و گاهی انسداد لوله فالوپ بر روی باروری تاثیر می گذارند. بهتر است مقاله ی بیماری های شایع رحم در زنان را مطالعه کنید
- لوله فالوپ: لقاح درون لوله فالوپ رخ می دهد، هر مشکلی مثل انسداد یا عفونت در لوله می تواند بر لقاح تاثیر بگذارد. عفونت معمولا به دنبال بیماری های لگن حاصل از انتقال عفونت های جنسی به وجود می آید.
- سن یکی از مهم ترین فاکتورهای باروری است. مشکلات باروری در سن 35 سال به بالا بیشتر می شود. هرچه سن بالاتر برود، کیفیت و تعداد تخمک ها و ذخیره تخمدان کم می شود.
- رژیم غذایی و سبک زندگی ناسالم قدرت باروری را کاهش می دهد.
- دلایل ژنتیکی: برخی از مشکلات ژنتیکی باعث ناباروری می شوند.
- برخی سرطان ها بر قدرت باروری اثر می گذارند. اشعه درمانی و شیمی درمانی هم اثر منفی بر باروری دارد.
- چسبندگی لگن: بر اثر جراحی شکمی، عفونت ها و آپاندیس به وجود می آید.
همانطور که در بالا گفته شد مشکلات تخمک گذاری می تواند یکی از اصلی ترین دلایل ناباروری در زنان باشد، که خود به دلایل زیر به وجود می آید:
- نارسایی زودرس تخمدان: تخمدان قبل از 40 سالگی کارایی خودش رو از دست می دهد.
- تخمدان پلی کیستیک: تخمدان ممکن است به درستی کار نکند و تخمک گذاری صورت نگیرد. (بیشتر بخوانید: تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟ )
- هایپرلاکتونومیا: اگر پرولاکتین بالا باشد و مادر در دوران بارداری و شیردهی نباشد. این پرولاکتین بالا روی تخمک گذاری و باروری تاثیر می گذارد.
- ذخیره کم تخمدان: تخمک هایی که مشکل دارند مثل مشکلات ژنتیکی، نمی توانند باعث بارداری شوند. هر چه سن بارداری بالاتر برود این احتمال هم بیشتر می شود
- مشکلات تیروئید: تیروئید پرکار یا کم کار می تواند باعث مشکلات هورمونی و کم شدن قدرت باروری شود.
- مشکلات رحم و لوله فالوپ نیز می تواند باعث شود که تخمک به رحم نرسد.
- جراحی: سابقه جراحی لگن، باعث تخریب لوله فالوپ و سرویکس می شود.
- فیبروم ساب موکوزال: تومورهای غیر سرطانی که در دیواره رحم رشد می کند. فیبروم رحمی می تواند در لانه گزنی دخالت کند و یا از لقاح اسپرم و تخمک جلوگیری کند. در مقاله " فیبروم چیست و چه علائمی دارد؟ " به طور کامل درباره آن توضیح داده ایم.
- برخی داروها مثل مصرف طولانی مدت آسپرین و ایبوبروفن، داروهای شیمی درمانی، اشعه درمانی و مواد مخدر.
- داشتن بیماری های مثل: کلسترول بالا، سرطان، ایدز و ...
عوامل موثر بر ناباروری زنان:
موارد زیر ریسک ناباروری را زیاد می کنند که عبارتند از:
- سن
- مصرف تنباکو: مانند سیگار، باعث کاهش قدرت باروری می شود. سیگار احتمال موفقیت لقاح مصنوعی را هم کم می کند. باید بدانید که احتمال سقط در خانم های سیگاری بالاتر است.
- مصرف الکل زیاد: در خانم ها مصرف الکل در دوران بارداری و اقدام به بارداری توصیه نمی شود.
- استرس
- رژیم غذایی نامناسب: خانم های کم وزن با مشکلات تغذیه و یا خانم هایی که رژیم غذایی کم کالری دارند، قدرت باروری کمتری هم خواهند داشت.
- ورزش زیاد
- وزن نامناسب
- عفونت های جنسی
- مشکلات جسمی که روی میزان هورمون ها تاثیر می گذارند مثل تخمدان پلی کیستیک
تاثیر سن بر ناباروری زنان:
در بالا اشاره کردیم که بالا رفتن سن قدرت باروری را کاهش می دهد، به این دلیل که:
- قابلیت تخمدان برای آزاد کردن تخمک کم می شود.
- تخمک های کمتری باقی می مانند.
- تخمک ها معمولا سالم نیستند.
- احتمال سقط بالا می رود.
- مشکلات سلامتی باعث ناباروری می شوند.
درمان ناباروری در زنان:
برای درمان ناباروری به طور کلی می توان گفت سه روش وجود دارد: درمان دارویی، جراحی و روش های کمک باروری
داروهای درمان ناباروری زنان:
در این روش داروهای تحریک تخمک گذاری زیر نظر دکتر تجویز می شود. این داروها به منظور تنظیم قاعدگی و تخمک گذاری مورد استفاده قرار می گیرد.
- کلومیفن: این دارو با تحریک هیپوفیز باعث تخمک گذاری می شود و برای درمان تخمدان پلی کیستیک به کار می رود. با تحریک هیپوفیز هورومن FSH و LH تولید شده در نتیجه فولیکول هم آزاد می شود.
- متفورمین: اگر کلومیفن کارساز نباشد از متفورمین استفاده می شود مخصوصا برای خانم هایی که مقاوم به انسولین هستند و تنبلی تخمدان دارند. هورمون های مردانه را کم می کند و باعث تخمک گذاری می شود. ممکن است داروهای دیگر نیز با متفورمین داده شود.
- Hmg: حاوی FSH و LH است و برای خانم هایی با مشکلات هیپوفیز که تخمک گذاری ندارند، تجویز می شود. Hmg تخمدان را برای تخمک گذاری تحریک می کند.
- گونال F: این هورمون توسط هیپوفیز آزاد می شود و تولید استروژن را کنترل می کند. یعنی تخمدان را تحریک می کند تا تخمک بالغی را آزاد کند.
- Gn-RH: این دارو برای کسانی که تخمک گذاری نامنظم دارند و یا قبل از اینکه تخمک بالغ شود آن را آزاد می کنند، کاربرد دارد.
- بروموکریپتین: مورد استفاده برای کسانیست که مشکلات تخمک گذاری به دلیل پرولاکتین بالا دارند. پرولاکتین هورمون تولید شیر هست، و اما اینکه مقدار نرمال آن در زنان و مردان چقدر باید باشد را در مقاله ی " هورمون پرولاکتین چیست؟ " مطالعه کنید.
از عوارض داروهای کمک باروری چند قلوزایی است و بارداری چندقلو جز بارداری های پر خطر محسوب می شود.
جراحی برای درمان ناباروری:
مشکلات رحم مثل آندومتریوز، پولیپ، رحم سپتوم دار و ... باید با جراحی درمان شوند. اگر لوله فالوپ مسدود باشد و یا صدمه دیده باشد نیز نیاز به جراحی هست. آندومتریوز را هم با لاپاراسکوپی درمان می کنند. طی لاپاراسکوپی شکاف کوچکی در شکم ایجاد می شود، لوله نازکی وارد شکم شده و جراح بافت های آندومتر را خارج می کند تا احتمال بارداری بالا رود.پ
روش های کمک باروری:
لقاح مصنوعی شامل روش های مختلفی است که برای کمک به باردار شدن فرد انجام می شود. در لقاح مصنوعی تخمک را از بدن استخراج می کنند و در محیط آزمایشگاهی با اسپرم لقاح انجام می دهند. سپس جنین را به رحم منتقل کرده تا لانه گزینی انجام شود. در زیر به 5 مورد از روش های نوین کمک باروری برای زنان اشاره کردیم:
- آی وی اف از شایع ترین روش کمک به بارداری است. مراحل انجام ivf، عوارض و مزایای آن را در مقاله ی " آی وی اف چیست و چگونه انجام می شود؟ " بخوانید.
- کمک به لانه گزینی: با باز کردن لایه خارجی رویان و انتقال آن به رحم باعث می شود لانه گزینی بهتر انجام شود.
- اهدا تخمک: اگر مشکلاتی شدید و جدی در تخمک وجود داشته باشد از تخمک اهدایی استفاده می کنند.
- رحم اجاره ای: خانم هایی که نمی توانند جنین را در رحم خود حمل کنند با آی وی اف جنین خود را به رحم فرد دیگه منتقل می کنند.
- آی یو آی: در این روش اسپرم های از قبل آماد شده در واژن زن تزریق می شوند. قبل از آی یو آی معمولا دارو درمانی انجام می شود. IUI در مواردی مثل مشکلات مخاط سرویکس یا ناباروری های غیر قابل تشخیص کاربرد دارد.
عوارض جانبی درمان ناباروری:
اگر روند درمان ناموفق باشد و طولانی شود باعث استرس و ناراحتی در فرد می شود. علاوه بر مشکلات روحی ممکن است فرد دچار مشکلات جسمی نیز شود مانند:
- داروهای تخمک گذاری علاوه بر مشکل چندقلوزایی که در بالا به آن اشاره کردیم، ممکن است باعث ایجاد عارضه سندروم تخمدان تحریک پذیر شود که علائمی مثل درد شکم، نفخ، اسهال و تهوع را دارد.
- لقاح مصنوعی ممکن است باعث خونریزی و عفونت شود.
برخی تست های تشخیص ناباروری در زنان شامل:
دکتر بعد از معاینه فیزیکی درباره سابقه پزشکی، رفتارهای جنسی و سیکل قاعدگی شما سوال می پرسد. بعد از آن آزمایش های زیر انجام می شود:
عکس رنگی رحم: دکتر رنگ مخصوصی را از طریق واژن به رحم تزریق کرده و با اشعه x مسیر حرکت رنگ را مشاهده می کند. عکس رنگی رحم گاهی اوقات باعث باز شدن انسداد لوله ها می شود. انسداد لوله مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می شود.
لاپاراسکوپی: جراحی کوچک شکمی است که دکتر شکاف کوچکی را در ناحیه شکم ایجاد می کند. لاپاراسکوپ را وارد می کند تا تخمدان، رحم و لوله فالوپر را بررسی کند. صدمات و آندومتریوز در این عمل مشخص می شود
آزمایش خون برای بررسی هورمون ها و اطلاع از وجود یا عدم وجود تخمک گذاری، آزمایش ذخیره تخمدان برای این که کارایی تخمک را بعد از آزاد شدن متوجه شویم، آزمایش ژنتیک برای بررسی وجود اختلال ژنتیکی که به باروری مربوط می شود، سونوگرافی لگن برای مشاهده عکس رحم، لوله فالوپ و تخمدان، آزمایش کلامیدیا به این دلیل که عفونت کلامیدیا باعث کاهش قدرت باروری می شود و آزمایش تیروئید زیرا اختلال در غده تیروئید بر هورمون ها اثر می گذارد.
پروسه یافتن دلیل ناباروری می تواند خسته کننده و طولانی باشد. اما اگر سریعا مشکل پیدا نشد، نگران نباشید و تمام آزمایشات لازم را با حوصله و صبر انجام دهید.