وضعیت قرارگیری جنین در رحم

در طول بارداری جنین در رحم حرکت می کند و در وضعیت های مختلفی قرار می گیرد. هنگام نزدیک شدن به زمان زایمان، جنین در وضعیت بی خطر زایمان قرار دارد. نحوه ی زایمان تا حد زیادی بستگی به تشخیص وضعیت جنین دارد. در ماه هشتم بارداری با کمک سونوگرافی می‌توان وضعیت جنین را چک کرد و در صورت نچرخیدن جنین تا پیش از زایمان، درمان‌هایی را آغاز کرد.

انواع وضعیت قرارگیری جنین در رحم چیست؟

منظور از وضعیت جنین، جهت قرار گرفتن جنین در داخل رحم است. به معنای دقیق تر بخشی از بدن جنین که روی دهانه رحم قرار می‌گیرد. ایده آل ترین وضعیت جنین در زایمان قرارگیری سر به سمت پایین، به سمت کمر مادر است. معمولا جنین در ماه های آخر بارداری در این حالت قرار گرفته که به آن وضعیت سفالیک، ورتکس و یا قدامی هم گفته می شود. این حالت مشکلات زایمان را تا حد زیادی کاهش می دهد، مطلب مراحل زایمان را بخوانید تا بهتر این موضوع را درک کنید. وضعیت‌های دیگر جنین، شامل بریچ کامل (باسن و پاها روی دهانه رحم)، بریچ فرانک (باسن مقابل دهانه رحم )، بریچ فوت‌ لینگ (پاها در مقابل دهانه رحم ) است. قرار گرفتن صورت، شانه‌ ها و پیشانی مقابل دهانه رحم نسبتاً نادر بوده و در این حالت زایمان واژنی غیر ممکن است.

وقتی صحبت از وضعیت قرار گیری جنین در حفره رحم می شود غالباً منظور 8 هفته آخر حاملگی است.

تشخیص وضعیت قرارگیری جنین در رحم

تشخیص وضعیت جنین اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا نحوه زایمان تا حد زیادی به آن بستگی دارد. در ماه هشتم بارداری با کمک سونوگرافی می‌توان وضعیت جنین را چک کرد و در صورت نچرخیدن جنین تا پیش از زایمان، درمان‌هایی را آغاز کرد. پزشک زنان یا ماما در معاینه‌هایی که انجام می‌دهد می‌تواند تشخیص دهد که قبل از زایمان جنین در وضعیت درست قرار گرفته یا خیر.

پس از هفته 32 بارداری معمولاً وضعیت جنین تغییر نکرده و با همان وضعیت زایمان شروع خواهد شد.

انواع وضعیت های قرار گرفتن جنین در رحم مادر:

وضعیت ورتکس:

در انتهای سه ماهه سوم دوران بارداری، سر جنین به طرف پایین و داخل لگن مادر قرار می گیرد. که باعث خروج راحت جنین از کانال زایمان شده و اجازه خروج راحت تر قسمت های دیگر بدن جنین را فراهم می کند. این حالت، بهترین وضعیت جنین برای زایمان است و جنین سفالیک نام دارد. در اولین زایمان این اتفاق در هفته ٣٨-٣٦ بارداری رخ می دهد و در زایمان های بعدی ممکن است درست در زمان زایمان پیش بیاید.

وضعیت بریچ جنین:

حدود 3 الی 4 درصد نوزادان به وضعیت بریچ در رحم قرار دارند که به جای سر، باسن جنین در لگن شما قرار می گیرد. این حالت، بیشتر در نوزادان نارس و چند قلویی دیده می شود. اگر جنین بزرگ باشد وضعیت قرارگیری جنین به صورت بریچ می تواند مشکلاتی را در زایمان ایجاد نماید. اگر سر جنین بزرگ باشد، ممکن است استخوان ها روی هم قرار نگرفته و سر حالت دهانه رحم را نگیرد. در نتیجه از لگن عبور نکند و موجب اختلال در رسیدن اکسیژن به نوزاد در هنگام زایمان گردد. در چنین شرایطی پزشک عمل سزارین را توصیه می کند. پیشنهاد می کنم مطلب زایمان سزارین و مراقبت های بعد از آن را مطالعه کنید. وضعیت جنین بریچ سه نوع دارد:

• بریچ فرانک: در این وضعیت پای جنین در جلوی بدن یعنی در نزدیکی صورت او قرار می گیرد.
• بریچ کامل: جنین به صورت چهارزانو در رحم قرار گرفته و پاهای او نزدیک مقعد است.
• بریچ ناقص: پای کودک در زیر بدن او آویزان است و یکی از پاها یا هردو ابتدا از کانال زایمان بیرون می آید.

وضعیت خلفی جنین:

در این وضعیت سر جنین پایین و به سمت شکم مادر است. این پوزیشن باعث زایمان آهسته تر و طولانی تر شده و مادر در هنگام فشار وارد کردن ممکن است دچار کمر درد شدید شود. اگه مادر در طول بارداری زیاد در حالت نشسته یا دراز کش بوده باشد امکان قرارگیری جنین در این وضعیت بیشتر می شود. برخی اوقات انقباضات رحم در زایمان باعث تغییر وضعیت جنین می شود. با وارد کردن فشار به شکم مادر امکان چرخش جنین و تغییر وضعیت آن وجود دارد، در غیر این صورت نوزاد در همین حالت از بدن مادر خارج می شود.

وضعیت عرضی جنین:

وضعیت عرضی وضعیتی است که جنین به صورت افقی در رحم قرار می گیرد. در این حالت اگر جنین در زمان زایمان وضعیتش تغییر نکند باید سزارین انجام شود. زیرا زایمان طبیعی در این وضعیت باعث ایجاد پرولاپس بند ناف (فروافتادگی بند ناف) و درنهایت دیسترس جنینی می شود. گاهی ممکن است دست جنین از کانال زایمان زودتر از شانه خارج شود و شانه او در رحم  گیر کند که خود خطرات زیادی بدنبال دارد. بنابراین زایمان طبیعی در این حالت توصیه نمی شود.

وضعیت صورت جنین:

در این وضعیت سر جنین به کمرش چسبیده و در زایمان ابتدا چانه جنین خارج می شود. این وضعیت به دلایل مختلفی به وجود می آید: لگن کوچک مادر، بزرگ بودن جنین، گره خوردن بند ناف، مشکلات مغزی جنین.

در این حالت پزشک نباید با کمک دست برای تغییر وضعیت جنین اقدام کند. نوزدانی که با این وضعیت و زایمان طبیعی متولد می شوند ممکن است دچار تورم در ناحیه سر شوند.

در انتهای سه ماهه سوم دوران بارداری، سر جنین به طرف پایین و داخل لگن شما قرار می گیرد.

دلیل نچرخیدن جنین در رحم

اگر جنین به صورت طبیعی در ماه های آخر بارداری نچرخد و سر پایین تر قرار نگیرد یعنی پاها پایین تر باشد یا جنین به صورت عرضی قرار گرفته باشد، نیاز به چرخش جنین وجود دارد. نارس بودن جنین، پایین بودن زیاد جفت، فرم خاص رحم، کمی یا زیادی مايع آمنیوتیک و تنگی بیش از حد لگن می تواند چرخش را برای جنین سخت ‌کند. گاهی هم نچرخیدن جنین دلیل خاصی ندارد.

نحوه چرخش جنین

چرخش جنین در شکم مادر در هفته ٣٧ بارداری باید در بیمارستان و زیر نظر پزشک انجام شود. مادر می خوابد و پاهایش را خم می کند. قبل از آن باید برای شل شدن عضلات رحم دارو مصرف کرده باشد. سپس پزشک به کمک سونوگرافی و در حالی که حواسش به ضربان قلب جنین است، روی ناحیه سر جنین فشار می آورد تا به سمت پایین بچرخد و پاهای جنین به سمت بالا بیاید. بعد از انجام این روش مادر باید چند روز چک شود. اگر مایع آمنیوتیک کم باشد و رحم شکل غیر طبیعی داشته باشد نباید این روش انجام شود.

چرخش جنین در وضعیت بریچ به روش ECV (چرخش سفالیک خارجی):

این روش معمولا در هفته 36 بارداری انجام می شود تا فضای کافی برای حرکت جنین وجود داشته باشد. ابتدا داروهایی برای کاهش انقباضات رحم تزریق شده و سپس پزشک از طریق ماساژ شکم مادر، وضعیت جنین را تغییر می دهد. جنین در طول این عمل تحت نظر قرار دارد تا در صورت لزوم سزارین اورژانسی انجام شود.

موراد منع انجام ECV:

• مادرانی که نباید زایمان طبیعی داشته باشند.
• مادرانی که مشکلات مایع آمنیوتیک دارند.
• مادرانی که مشکلات بدشکلی رحم دارند.
• مادرانی که جنینشان مشکل رشد رحمی و یا بیماری مادرزادی داشته باشد.

 برای تغییر پوزیشن جنین از راه کارهای زیرکمک بگیرید:

1. پیاده روی کنید.
2. روی توپ ورزشی بشینید.
3. هنگام نشستن لگن خود را بالاتر از زانو قرار دهید.
4. اگر شاغل هستید و مدت زیادی روی صندلی می نشینید زمانی را  برای پیاده روی و حرکت اختصاص دهید.
5. همگام نشستن روی صندلی ماشین زیر خود یک بالشت  نرم قرار دهید.

روش زایمان با توجه به وضعیت قرارگیری جنین در رحم:

در روز زایمان معاینات مدام تکرار می‌شود تا پزشک يا متخصص مطمئن شود وضعیت جنین ثابت است و تغییر نکرده است اما در صورتی که به هر دلیل نسبت به وضعیت جنین شکی وجود داشته باشد انجام سونوگرافی حتی در لحظه‌های آخر بارداری و حین زایمان ضروری است. حتی اگر جنین در وضعیت نامتعارفی قرار بگیرد، باز هم جای نگرانی نیست چون به کمک برخی تکنیک ها می‌توان وضعیت را تغییر داد اما در ‌‌نهایت در صورتی که سر جنین به سمت پایین نچرخد سزارین تنها راه موجود است. (بیشتر بخوانید: مراحل و روند زایمان سزارین)