رحم عضوی از دستگاه تناسلی زنان است. و چون عضو مهمی از بدن زنان به حساب می آید بهتر است که در مورد شکل رحم، اندازه رحم و لایه های آن اطلاعات کاملی داشته باشیم.
دستگاه تناسلی خانم ها از اعضای درونی و اندام های بیرونی تشکیل شده است. برای دیدن شکل اندام های بیرونی عکس دستگاه تناسلی زنان را مشاهده کنید. یکی از اندام های داخلی شگفت انگیز و مهم زنان، رحم است که در طول بارداری به رشد و حفظ جنین کمک می کند. در ادامه به آناتومی رحم و کارکردش در بدن، انواع رحم و مشکلات آن می پردازیم.
رحم زنان چیست؟
رحم زن یک حفره توخالی است که از دیواره های ضخیم و ماهیچه ای تشکیل شده، جایگاه رحم در بدن بین حفره لگن یعنی بین مثانه و مقعد است. شکل رحم شبیه به گلابی برعکس می باشد. اندازه رحم حدود 7.45 سانتی متر، طول آن 5 سانتی متر و قطر آن نیز 2.5 سانتی متر می باشد. وزن حدودی آن در حالت عادی 60 گرم است. البته اندازه های آن بسته به عوامل مختلف مانند بارداری، وجود فیبرویید، اندرومتریوز و سرطان تغییر می کند.
![رحم زنان - شکل رحم]()
شکل رحم شبیه به گلابی برعکس می باشد و اندازه رحم حدود 7.45 سانتی متر می باشد.
آناتومی رحم در بدن:
رحم زنان از سه قسمت تشکیل شده است:
- فوندوس (Fundus): قسمتی از رحم است که از محل لوله های رحمی بالاتر قرار می گیرد.
- جسم رحم (Body): این قسمت در بین فوندوس و ایسموس قرار گرفته است.
- گردن رحم (Cervix): فضایی دوکی شکل می باشد که به واژن متصل است. (دهانه رحم)
* ایسموس رحم چیست؟ به بخشی گفته می شود که بین سوراخ داخلی سرویکس و حفره اندومتر قرار گرفته است.
لایه های رحم:
رحم سه لایه دارد که آن ها را می توان به دو دسته لایه ی خارجی و داخلی تقسیم کرد:
- لایه داخلی رحم یا اندومترویم: فعال ترین لایه رحم است و به تغییرات هورمون های چرخه قاعدگی پاسخ می دهد این لایه برای عملکرد سیستم تولید مثل حیاتی می باشد.
- لایه داخلی رحم یا میومتریوم: بیشترین حجم رحم از این لایه می باشد که شامل سلول های مسطح است.
- لایه خارجی رحم یا پریمتریوم: یک لایه نازک بافت است که از سلول های اپی تلیال که پوشش رحم می باشد، تشکیل شده است.
![اناتومی رحم]()
آناتومی رحم در بدن زن
عملکرد رحم زن:
برای بارداری، تخمک از تخمدان آزاد می شود، توسط لوله فالوپ به حفره رحم می رود در این زمان اندازه رحم تغییر می کند و آماده ی رشد جنین می شود. تغییر اندازه رحم در دوران بارداری را در بخش تقویم بارداری هفته به هفته یک زن دنبال کنید. در طول بارداری رحم از جنین در مقابل آسیب های فیزیکی محافظت می کند، مواد غذایی لازم برای رشد جنین را فراهم می کند، سموم و مواد اضافی را از رحم خارج می کند که باعث تمیز ماندن محیط اطراف جنین می شود. رحم بعد از زایمان بزرگتر از حالت قبل زایمان خواهد بود بنابراین خانم هایی که سابقه ی بارداری و زایمان داشته اند رحم بزرگتری نسبت به سایرین دارند. برای درک بهتر، مطلب مراحل زایمان را بخوانید. از دیگر کاربردهای لایه های رحم، ترشحاتی است که اسپرم و تخمک را زنده نگه می دارد.
حال اگر جنین در رحم نباشد عملکرد رحم چه خواهد بود؟! هر ماه تخمکی از تخمدان آزاد می شود که اگر با اسپرم لقاح پیدا کند بارداری اتفاق می افتد، بنابراین بدن هر ماه خودش را برای بارداری احتمالی آماده می کند. اگر لقاح انجام نگرفت رحم برای ماه بعد آماده می شود که در این هنگام تغییراتی در دیواره رحم به وجود می آید. با شروع دوران قاعدگی، دیواره رحم به ضخیم ترین حالت ممکن می رسد و اگر لانه گزینی اتفاق نیفتد این دیواره فروریخته و خونریزی قاعدگی اتفاق می افتد. اگر درباره سیکل قاعدگی و روند آن اطلاعات کافی ندارید مطلب همه چیز درباره بلوغ و قاعدگی را بخوانید.
ناهنجاری های مادرزادی رحم:
حدود 3 نفر از هر 100 نفر با مشکلات مادرزادی در اندازه، شکل و ساختار رحم متولد می شوند. 4 مورد از رایج ترین مشکلات و بیماری های مادرزادی رحم شامل موارد زیر هستند:
- رحم دیواره دار یا سپتوم دار: یکی از شایع ترین مشکلات رحم می باشد. در این حالت رحم توسط بافتی به دو قسمت تقسیم شده و باعث سقط مکرر جنین می شود به همین دلیل برای این عارضه، توصیه ی متخصصان انجام جراحی است. مطلب علائم سقط جنین را بخوانید.
- رحم دوشاخ: یکی از انواع رحم است که در این شرایط دو حفره جدا در رحم با دو سرویکس وجود دارد. اطلاعات بیشتر درباره این نوع رحم را در مطلب علائم و درمان رحم دوشاخ بخوانید.
- رحم تک شاخ: در این شرایط فقط نصفی از رحم شکل می گیرد.
- رحم مایل به عقب: در این شرایط رحم کمی به عقب متمایل می شود که از هر 5 نفر یکی این وضعیت را دارد. این وضعیت مادرزادی یا اکتسابی می باشد و ممکن است باعث مشکلات ناباروری شود. بخش مطالب مرتبط با ناباروری و راهکارهای درمان را بخوانید.
آیا مشکلات مادرزادی رحم باعث مشکلات در بارداری می شوند؟
همان طور که گفته شد نقش رحم در بارداری و رشد جنین بسیار مهم و اساسی است به همین دلیل برخی از مشکلات رحم باعث ایجاد تداخل و مشکلاتی مانند مشکلات زیر در بارداری می شود:
- زایمان زودرس که قبل از هفته 37 بارداری رخ می دهد. علائم زایمان زودرس را بشناسید.
- ناهنجاری های هنگام تولد در نوزاد. بدین معنی که قسمت هایی از بدن در فرم و شکل گیری دچار مشکل می شوند و سلامت نوزاد را به خطر می اندازند.
- احتمال سقط جنین
- اجبار به سزارین. مطلب مراحل زایمان سزارین با تصویر را بخوانید.
مشکلات و بیماری های رحم:
علاوه بر مشکلات و عارضه های مادرزادی، گاهی رحم زن به دلایل مختلفی دچار مشکل می شود. توده های رحمی به دو دسته تقسیم می شوند: توده رحمی خوش خیم و توده رحمی بدخیم. در زیر به طور مختصر به آنها اشاره می کنیم:
- توده های خوش خیم معمولا خطرناک نیستند و نمونه های این توده ها: پولیپ آندومتر، هیپرپلازی اندومتر (ضخامت بیش از حد پوشش داخلی رحم)، فیبروم های رحم، آدنومیوز و ... می باشد.
- توده های بدخیم رحم خطرناک بوده و به اعضای مجاور حمله می کنند. این تومورها قادر هستند از طریق خون و غدد لنفاوی، اندام های دیگر بدن را درگیر کنند و معمولا منشا سرطان رحم، سرطان اندومتر می باشند.
به گفته ی متخصصان زنان رعایت بهداشت فردی، معاینه ی منظم توسط متخصص زنان و رعایت برخی نکات دیگر می تواند ازین عارضه ها تا حدی جلوگیری کند. در ادامه ی مطلب به تعدادی از این عارضه های شایع می پردازیم:
افتادگی رحم:
این عارضه معمولا به دلیل زایمان های طبیعی پشت هم و سخت، اضافه وزن، داشتن سابقه ی خانوادگی و .. است. در این حالت ضعف ماهیچه ها باعث افتادگی رحم و حرکت گردنه ی رحم به سمت واژن می شود. (بیشتر بخوانید: واژن کجاست؟) و از علائم آن بی اختیاری ادرار، ناراحتی در پیاده روی، احساس درد در پشت و احساس وجود چیزی در واژن است. انجام ورزش کگل برای جلوگیری از این عارضه و یا حتی درمان آن در حالت خفیف موثر است. درمان این مشکل بسته به میزان عارضه و توصیه ی پزشک دارد. گاهی عمل هیسترکتومی برای خارج کردن رحم انجام می شود، و گاهی ممکن است از درمان های دیگر استفاده شود.
![علائم افتادگی رحم]()
سرطان دهانه ی رحم:
سرطان دهانه رحم با رشد غیر قابل کنترل سلول های غیر طبیعی در دهانه ی رحم است. علائم آن معمولا خونریزی غیر طبیعی یا درد و ترشحات غیر معمول است. برای درمان این سرطان جراحی یا شیمی درمانی انجام می شود. برای پیشگیری ازین بیماری تست پاپ اسمیر را به طور مرتب انجام دهید تا از وضعیت سلول های دهانه ی رحم آگاه بشوید.
![عکس سرطان دهانه رحم]()
فیبروم رحمی:
فیبروم رحمی رشد خوش خیم و غیر طبیعی بافت رحم می باشد که در واقع سرطانی نیستند. فیبروم های کوچک باعث ایجاد مشکل در بارداری نمی شوند ولی فیبروم های بزرگتر ممکن است مشکلاتی از قبیل: مشکل در باردار شدن، زایمان زودرس، وضعیت بریچ، تخریب بافت ها، سقط جنین و خونریزی شدید بعد از زایمان به همراه داشته باشد.
فیبرم رحمی معمولا همراه با علائمی است که در صورت مشاهده حتما باید به پزشک مراجعه کنید. این علائم، پریود های شدید، درد در حین نزدیکی، مشکلات ادرار کردن، آنمی یا کم خونی و درد شکم و کمر است. راه درمان فیبروم گاهی با دارو و در برخی دیگر با جراحی است که بعد از آن مشکلات باروری خانم برطرف می شود.
چسبندگی رحمی:
به چسبندگی رحم، سندروم آشرمن نیز گفته می شوند. این عارضه باعث تخریب دیواره داخلی رحم مثل اندومتریوم می شود. ععل ایجاد آن، عفونت، انجام جراحی رحم یا سرویکس مانند عمل کورتاژ است. علائم این بیماری قاعدگی های نامنظم و خفیف است ولی در همه ی افراد یکی نبوده و گاهی علامتی همراه ندارد. چسبندگی رحم باعث مشکلات باروری، سقط مکرر و زایمان زودرس می شود. پزشک ممکن است با هیستروسکوپی، عملی که در آن لوله ای از طریق واژن وارد رحم می شود، این بافت ها را خارج کند.
تشخیص مشکلات رحمی:
بعد از مشخص شدن وجود عارضه در رحم، نحوه ی تشیص دقیق آن از راه های زیر صورت می گیرد:
- سونوگرافی واژینال و یا سه بعدی: با استفاده از امواج، از داخل رحم عکس برداری می شود.
- عکس رنگی رحم: در این آزمایش ماده حاجبی (ماده ای که برای انجام تصویر برداری پزشکی بکار می رود) را وارد رحم می کنند و سپس از رحم با اشعه X عکس گرفته می شود. لوله فالوپ، سرویکس و رحم در عکس رنگی از رحم قابل بررسی هستند. برای اطلاعات کامل تر مطلب آنچه باید در مورد عکس رنگی رحم بدانید را بخوانید.
- ام آر آی: این آزمایش کاملا دقیق است و ناهنجاری های رحم را مشخص می کند.
- سونوهیستروگرام: در این آزمایش مایعی به رحم تزریق می شود و سونوگرافی واژینال انجام می شود که با آن می توان اندام های داخلی خانم را مشاهده کرد.
نکاتی برای داشتن رحمی سالم:
برای مراقبت ازین عضو مهم در بدنتان موارد زیر را به شما پیشنهاد می کنیم:
- میزان مناسب ویتامین D در بدن باعث می شود که احتمال ابتلا به فیبروم رحمی کم شود. ویتامین D را می توانید در شیر، ماست و ماهی های روغنی مثل سالمون و تونا پیدا کنید.
- مصرف زیاد گوشت قرمز می تواند احتمال ابتلا به فیبروم رحمی را افزایش دهد. بنابراین بهتر است بیشتر سبزیجات مصرف کنید.
- اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کم کنید.
- استرستان را کم کنید. بسیاری از بیماری ها منشا اعصاب دارند. با این کار هورمون ها متعادل می شوند و احتمال بیماری های رحم کم می شود.
- ورزش های تقویت لگن را انجام دهید. این ورزش ها باعث افزایش جریان خون به ناحیه لگنی می شود.
- ادرار خود را زیاد نگه ندارید. اینکار باعث ایجاد عفونت های ادراری می شود. و علاوه بر آن مثانه بزرگ باعث می شود که به رحم فشار وارد می کند که ممکن است باعث جابه جایی رحم شود.
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن غلظت مایعات اطراف سرویکس را زیاد می کند.
- رحمتان را گرم نگه دارید. و مواد غذایی خام و سرد نخورید.
- مراقب ترشحات واژنتان باشید و اگر که تغییری مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید. مطلب انواع ترشحات واژن در تشخیص ترشحات غیرطبیعی به شما کمک خواهد کرد.
- لیمو سرشار از ویتامین Cاست که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود.