لب شکری یا شکاف کام

شکاف کام و لب از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی در نوزادان در بدو تولد است. این شکاف‌ها زمانی به وجود می‌آید که اجزای صورت جنین در حال رشد هستند و به صورت کامل بسته نمی‌شود. در واقعلب شکری جزو نقص‌های مجزا از تولد هستند و اغلب به ‌دلیل شرایط ژنتیکی یا سندرم‌های ارثی به وجود می‌آیند. در این مقاله به علت، انواع و تشخیص و درمان این بیماری و نحوه شیردهی این کودکان میپردازیم.

لب شکری یا شکاف کام چیست؟

شکاف کام و لب از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی نوزادان در بدو تولد است. این شکاف‌ها زمانی به وجود می‌آید که اجزای صورت جنین در حال رشد هستند و به صورت کامل بسته نمی‌شود. در واقع لب شکری جزو نقص‌های مجزا از تولد هستند و اغلب به ‌دلیل شرایط ژنتیکی یا سندرم‌های ارثی به وجود می‌آیند. اغلب مادران باردار از طریق سونوگرافی سه بعدی می‌توانند لب شکری بودن جنین خود را شناسایی کنند. در این مقاله به علت، انواع، تشخیص و درمان بیماری لب شکری و نحوه شیردهی این کودکان می پردازیم.

لَب شِکَری یا لَبِ شکافته، یکی از نواقص زایشی بدن است. 

عوامل لب شکری شدن کودکان:

در بازه زمانی بین هفته 4 بارداری تا هفنه 7 بارداری لب های جنین تشکیل می شوند. در طی رشد و تکامل بدن جنین، هریک از اندام ها از چند بخش تشکیل می شود، هر یک از بخش ها رشد می کنند و در نهایت به هم جوش می خورند. شکاف‌های لب و کام زمانی به وجود می‌آید که بافت‌هایی در صورت و دهان کودک بدرستی به هم جوش نمی‌خورند. و یا فقط به صورت جزئی اتفاق می‌افتد اما محققان معتقدند عوامل محیطی، ژنتیکی و وراثتی می‌توانند در بروز این مشکل مؤثر باشند. کمبود فولیک اسید در مادران باردار، مصرف بعضی از داروها، مصرف سیگار و دخانیات، الکل، برخی از بیمار‌ی‌ها‌ی دوران بارداری، سن بالای پدر و وجود استرس در دوران بارداری از عوامل ایجاد شکاف کام هستند، ولی به‌طورکلی علت قطعی این عارضه هنوز کشف‌ نشده و ناشناخته است.

شکاف کام مخفی:

شکاف کام زیرمخاطی مخفی نقصی در نرم کام است که درمعاینه دهانی قابل تشخیص نمی باشد. در واقع، فقط از سطح بینی و از طریق نیزوفارینگوسکوپی مشخص می شود. این نوع از شکاف از لحاظ جنین شناسی و یا ژنتیکی تفاوتی با سایر انواع شکاف ندارد. شکاف کام زیر مخاطی مخفی زمانی تشخیص داده می شود که بدعملکردی دریچه کامی حلقی،علت شناخته شده ای نداشته باشد. شکاف کام مخفی با مشاهده فرورفتگی در سطح نرم کام قابل تشخیص می باشد.

انواع شکاف لب:

به طور کلی سه نوع شکاف وجود دارد:  1- فقط لب شکاف دارد. 2- فقط کام شکاف دارد.  3- هم لب و هم کام دارای شکاف است.

و در شکاف لب نیز 4 نوع وجود دارد که شامل موارد زیر است:

1. شکاف در یک طرف لب (شکاف ناقص یک طرف لب)
2. شکاف در یک طرف لب و بینی (شکاف کامل یک طرف لب)
3. شکاف در دو طرف لب (شکاف دو طرفه ناقص لب)
4. شکاف در دو طرف لب و بینی (شکاف کامل دو طرفه لب)

حالت لب شکری ممکن است هم زمان با کام شکافته رخ بدهد.

عوارض لب شکری:

شکاف لب و کام می‌تواند والدین و نوزادان را با مشکلات مختلفی روبه‌رو کند که البته بیشتر به نوع و شدت شکاف بستگی دارد. برخی از این عوارض می‌تواند به شکل زیر باشد:

• مشکلات تغذیه‌ای: یکی از نگرانی‌ها ی اصلی پس از تولد، تغذیه نوزاد است. نوزادانی که شکاف کامل لب و شکاف کام دارند توانایی گرفتن سینه مادر یا شیشه‌شیر‌های معمولی را ندارند. در این مورد باید از سرشیشه‌های مخصوص استفاده کنند و یادتان باشد که شیردهی برای این کودکان حائز اهمیت است.
• ایجاد حالت خفگی هنگام غذا خوردن: هنگام شیر خوردن به دلیل یکی بودن راه‌های دهان و بینی در این کودکان، شیر می‌تواند وارد بینی نوزاد و ایجاد حالت خفگی شود. برای رفع این مشکل باید شکل درست شیر دادن را از پزشک بپرسید. درصورتی‌که روش صحیح شیر‌دهی به مادران آموزش داده شود، این مشکل به وجود نمی‌آید.
• عفونت‌های گوش و کاهش شنوایی: نوزادانی که شکاف کام دارند نسبت به آن هایی که شکاف لب دارند بیشتر در معرض خطر افزایش مایع گوش و کاهش شنوایی هستند، چون مایع بیشتری در گوش میانی آن ها ساخته می‌شود و در صورت درمان نشدن عفونت گوش ممکن است باعث کاهش شنوایی شود. برای پیشگیری از این اختلال معمولاً از لوله‌های خاصی استفاده می‌شود تا این مایع تخلیه شود و شنوایی آن ها سالانه توسط پزشک بررسی خواهد شد.
• مشکلات گفتاری: کودکان مبتلا به شکاف کام و لب می‌توانند دچار مشکل در صحبت کردن شوند. البته همۀ کودکان این مشکل را ندارند و برخی از مشکلات گفتاری کاملاً با جراحی برطرف می‌شوند اما برخی نیز نیاز به اقدامات اضافه‌تر مثل تمرینات مکرر با گفتاردرمانگر و حتی جراحی‌های بعدی دارند.
• مشکلات دندان یا فک: به دلیل عدم تکامل کامل دهان، دندان‌ها می‌تواند به هم ر‌یخته، نامنظم و گاهی در محل شکاف لب و کام دربیایند که لازم است برای رفع این مشکلات کودک تحت نظر یک دندان‌پزشک کودکان باشد و شاید نیاز به ارتودنسی دندان باشد.
• اختلال در ظاهر کودک: به دلیل تفاوت ظاهر ‌و مشکلات تکلمی، این بچه‌ها گاهی می‌توانند طی مراحل درمانشان دچار نبود اعتمادبه‌نفس و مشکلاتی از این قبیل شوند.

تشخیص لب شکری در سونوگرافی :

آیا لب شکری بودن جنین در سونوگرافی معلوم است؟

اغلب مادران باردار از طریق سونوگرافی سه بعدی می‌توانند شکاف کام قبل از تولد را تشخیص دهند لذا توصیه می‌شود خانواده‌هایی که این بیماری را به صورت وراثتی دارند نسبت به انجام سونوگرافی در دوران بارداری اهتمام بیشتری داشته باشند. البته به یاد داشته باشید که سونوگرافی همیشه قادر به تشخیص مشکل نبوده و از این رو پزشکان برای تشخیص زودهنگام لب شکری، بر سونوگرافی تکیه نمی کنند.

عکس سونوگرافی جنین لب شکری

تشخیص لب شکری نوزاد : 

معمولا لب شکری بعد از تولد نوزاد تشخیص داده می شود. در اولین معایناتی که پزشک روی نوزاد انجام می دهد، لب ها و کام نوزاد معاینه شده و در صورت وجود شکاف، تشخیص داده می شود.

پیشگیری از لب شکری شدن جنین:

اقدامات و راهکارهایی برای پیشگیری از شکاف کام و شکاف لب در نوزادان وجود دارد که برخی از آن ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• مراجعه به پزشک قبل از بارداری
• انجام معاینات پزشکی قبل از بارداری
• شروع مصرف قرص‌ یدوفولیک یا فولیک اسید از چند ماه قبل از بارداری
• گذراندن یک بارداری سالم با انجام خودمراقبتی‌های لازم
• انجام آزمایش‌های تشخیصی نیز ممکن است لازم باشد. این آزمایشات برای مادرانی است که به علت زمینه خانوادگی یا عوامل ژنتیکی و محیطی بیشتر در معرض این ناهنجاری‌ها برای نوزادانشان هستند.

معمولا لب شکری بعد از تولد نوزاد تشخیص داده می شود.

درمان لب شکری:

90 درصد از بیمارانی که با شکاف کام و لب مواجه هستند با جراحی بهبود می‌یابند. درمان این عارضه باید بلافاصله بعد از تولد آغاز ‌شود، اما قبل از آن و حتی پیش از تولد نوزاد، والدین او هم باید از نظر روانی درمان شوند و آموزش بینند وگرنه کارها خوب پیش نمی‌رود، بنابراین پزشک باید اطلاعات کافی به ‌آن ها بدهد. بهترین زمان جراحی شکاف لب را براساس استاندارد جهانی تا سه ماه بعد از تولد و مناسب‌ترین زمان جراحی شکاف کام را یک سالگی می‌داند. گاهی نمی‌توان از این قانون پیروی کرد و در مواردی که شکاف لب خفیف است و لب از هم جدا نیست، می‌توان درمان را به تعویق انداخت.

عمل شکاف کام در بزرگسالی

گاهی اوقات ترمیم شکاف کام در بیمارانی با سن بالاتر مفید خواهد بود اما نه در همه ی بیماران معمولا بهترین نتیجه عمل جراحی در نوزادی است. لازم به ذکر است که سن طلایی برای عمل کام تا ۵ سالگی است. اما پس از آن نتیجه عمل بین ۱۵ درصد تا ۷۰ درصد بسته به سن و شدت شکاف تاثیر گزار خواهد بود. البته هرگز نباید نا امید بود و باید همواره برای بهبود تلاش کرد.

تغذیه کودکان شکاف کام و لب

شیردهی به نوزادانی که تنها مبتلا به شکاف لب هستند و کام آن ها سالم است، تفاوت چندانی  با سایر نوزادان ندارد، به علت سالم بودن ساختار کام این نوزادان می توانند عمل مکیدن را به درستی انجام دهند. فقط به علت امکان عبور بیشتر هوا از میان بخش شکافدار لب، لازم است برای جلوگیری از ایجاد دل درد، گرفتن آروغ با دقت و حوصله بیشتری انجام شود. ولی نوزادانی که دچار شکاف کام، با و یا بدون شکاف لب هستند، دارای یک مجرای باز بین دهان و بینی بوده که به این ترتیب شیر موجود در دهان به راحتی به بینی راه پیدا می کند. بعلاوه نقص ساختاری موجود در سقف دهان مکیدن را با مشکل مواجه خواهد کرد. درصورت مدیریت نکردن شرایط، این نوزادان تغذیه درستی نداشته و با مشکل جدی در وزن گیری مواجه خواهند شد. به این ترتیب تغذیه صحیح این نوزادان از طریق سینه مادر امکان پذیر نخواهد بود، خصوصاً زمانی که ضایعه وسیع باشد. برای شیردهی به این نوزادان شیشه شیرهای مخصوصی طراحی شده اند. اگر تمایل دارید که نوزادتان را با شیر مادر تغذیه کنید، ناگزیر باید شیر را دوشیده و درون این شیشه های مخصوص بریزید.

شیشه شیر شکاف کام:

شیشه شیرهای گوناگونی برای کودکان مبتلا به شکاف کام طراحی شده است که اغلب سرشیشه آن ها گردتر و بزرگ‌تر از سایر شیشه‌ها است. سر پستانک مخصوص این شیشه ها به گونه ای طراحی شده اند که که علاوه بر تنظیم مقدار شیری که وارد دهان نوزاد می شود (برای جلوگیری از خفه شدن) دارای سر بلند تری هستند تا نوزاد بتواند آن را به درستی بمکد. همچنین این شیشه ها دارای یک دریچه می‌باشند که از برگشت شیر به بطری جلوگیری کرده و مقدار هوایی را که کودک در حین مکیدن می‌بلعد به حداقل می‌رساند. از آنجایی که قدرت مکیدن این کودکان ضعیف تر است، اغلب سوراخ سرشیشه های آن ها گشاد تر می باشد. لازم به ذکر است که به علت مشکلات مربوط به مکیدن، تنفس و ..، دقت کردن به نحوه وزن گیری این نوزادان اهمیت فراوانی دارد بنابراین در فواصل زمانی منظم جهت وزن کردن آن ها اقدام کنید.

عمل جراحی می تواند مشکل لب شکری را برطرف کند.