اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز چیست؟ اندومتریوز یک بیماری مزمن است که در آن بافت مشابه آندومتر (لایه داخلی رحم) در خارج از رحم رشد می‌کند. این بافت ممکن است روی تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، یا سایر نقاط لگن ظاهر شود. این بیماری معمولاً با درد شدید قاعدگی و مشکلات باروری همراه است و می‌تواند کیفیت زندگی زنان را تحت تأثیر قرار دهد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود 10 درصد از زنان در سنین باروری به این بیماری مبتلا هستند. شناخت دقیق این بیماری اولین قدم برای درمان آن است. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با علائم، انواع، تشخیص و درمان اندومتریوز آشنا شوید.
[تصویر بافت آندومتر در اندومتریوز]
علت بروز اندومتریوز
علت دقیق اندومتریوز هنوز ناشناخته است، اما چندین نظریه وجود دارد. عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ اگر مادر یا خواهر شما به اندومتریوز مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما افزایش می‌یابد. همچنین، اختلالات سیستم ایمنی و تغییرات هورمونی می‌توانند به رشد غیرطبیعی بافت آندومتر کمک کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص نیز ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهد. شناخت این عوامل می‌تواند به پیشگیری و مدیریت بهتر بیماری کمک کند.
علائم اندومتریوز
علائم اندومتریوز رحم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. شایع‌ترین نشانه‌ها شامل درد شدید قاعدگی، درد لگنی مزمن، درد هنگام رابطه جنسی، و مشکلات گوارشی مانند نفخ یا یبوست در طول قاعدگی است. برخی زنان ممکن است خونریزی غیرطبیعی یا لکه‌بینی بین قاعدگی‌ها را تجربه کنند. نشانه‌های اندومتریوز شدید ممکن است شامل خستگی مزمن و درد هنگام ادرار یا مدفوع باشد. نکته مهم این است که شدت علائم لزوماً با شدت بیماری مرتبط نیست؛ برخی زنان با اندومتریوز خفیف ممکن است درد شدیدی داشته باشند. آگاهی از این علائم می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.
[نمودار علائم شایع اندومتریوز]
انواع اندومتریوز
اندومتریوز به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:
اندومتریوز سطحی (پریتوئنال)
این نوع شایع‌ترین شکل اندومتریوز است که در آن ضایعات کوچک روی سطح صفاق (غشای پوشاننده حفره لگن) ایجاد می‌شوند. این ضایعات ممکن است باعث درد لگنی شوند اما معمولاً به سختی با تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند.
اندومتریوز تخمدانی (اندومتریوما)
اندومتریوماها یا کیست‌های شکلاتی، کیست‌های پر از مایع تیره‌رنگ هستند که در تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها می‌توانند باعث درد شدید و مشکلات باروری شوند.
اندومتریوز عمقی
در این نوع، ضایعات عمیق‌تر در بافت‌های لگنی نفوذ می‌کنند و ممکن است به اندام‌هایی مانند روده یا مثانه آسیب برسانند. این نوع معمولاً با درد شدید و علائم گوارشی همراه است.
اندومتریوز خارج از لگن
در موارد نادر، بافت آندومتر ممکن است در خارج از لگن، مانند ریه‌ها یا دیافراگم، رشد کند. این نوع می‌تواند علائم غیرمعمولی مانند سرفه خونی در طول قاعدگی ایجاد کند.
مراحل اندومتریوز
اندومتریوز بر اساس شدت و گستردگی به چهار مرحله تقسیم می‌شود:
مرحله حداقلی
در این مرحله، ضایعات کوچک و پراکنده هستند و معمولاً علائم خفیفی ایجاد می‌کنند. تشخیص در این مرحله دشوار است.
مرحله خفیف
ضایعات کمی بزرگ‌تر و گسترده‌تر هستند، اما هنوز به اندام‌های اصلی آسیب نمی‌رسانند. درد قاعدگی ممکن است شدیدتر باشد.
مرحله متوسط
ضایعات عمیق‌تر و چسبندگی‌ها (بافت اسکار) در لگن ظاهر می‌شوند. این مرحله ممکن است با مشکلات باروری همراه باشد.
مرحله شدید
در این مرحله، ضایعات عمیق و چسبندگی‌های گسترده به اندام‌های لگنی آسیب می‌رسانند. علائم می‌توانند بسیار شدید باشند.
نحوه تشخیص اندومتریوز
تشخیص اندومتریوز معمولاً ترکیبی از روش‌های مختلف است:
بررسی سابقه پزشکی
پزشک با بررسی سابقه پزشکی شما، از جمله علائم و تاریخچه خانوادگی، شروع می‌کند. این اطلاعات به شناسایی الگوهای احتمالی بیماری کمک می‌کند.
معاینه فیزیکی
معاینه لگنی می‌تواند به شناسایی توده‌ها یا حساسیت در لگن کمک کند، اما به‌تنهایی کافی نیست.
سونوگرافی
سونوگرافی ترانس‌واژینال می‌تواند کیست‌های تخمدانی (اندومتریوما) را شناسایی کند، اما ضایعات کوچک‌تر ممکن است دیده نشوند.
لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی، برای تشخیص اندومتریوز، به پزشک امکان می‌دهد ضایعات را مستقیماً مشاهده و نمونه‌برداری کند.
[تصویر دستگاه سونوگرافی برای تشخیص اندومتریوز]
درمان اندومتریوز
درمان اندومتریوز به شدت بیماری، علائم و اهداف بیمار (مانند تسکین درد یا حفظ باروری) بستگی دارد:
تجویز هورمون‌ها
درمان‌های هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری، دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) یا داروهای مهارکننده هورمون گنادوتروپین می‌توانند رشد بافت آندومتر را کاهش دهند.
مسکن‌ها
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن می‌توانند به تسکین درد کمک کنند، اما درمان قطعی نیستند.
جراحی
جراحی لاپاراسکوپی می‌تواند ضایعات را بردارد و درد را کاهش دهد. این روش معمولاً برای موارد شدیدتر استفاده می‌شود.
هیسترکتومی و اوفورکتومی
در موارد بسیار شدید، برداشتن رحم (هیسترکتومی) یا تخمدان‌ها (اوفورکتومی) ممکن است توصیه شود، اما این گزینه برای زنانی که قصد بارداری دارند مناسب نیست.
درمان‌های مرتبط با باروری
برای زنانی که با ناباروری مواجه هستند، روش‌هایی مانند لقاح مصنوعی (IVF) ممکن است پیشنهاد شود.
عوارض احتمالی اندومتریوز
اندومتریوز می‌تواند عوارضی مانند چسبندگی‌های لگنی، درد مزمن، و مشکلات گوارشی یا ادراری ایجاد کند. یکی از نگرانی‌های رایج این است که آیا اندومتریوز سرطان است؟ خیر، اندومتریوز به خودی خود سرطان نیست، اما برخی مطالعات، نشان می‌دهند که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان مبتلا به اندومتریوز کمی بالاتر است. مدیریت زودهنگام بیماری می‌تواند از بروز عوارض جلوگیری کند.
آیا اندومتریوز باعث ناباروری می‌شود؟
اندومتریوز یکی از علل شایع ناباروری در زنان است. حدود 30 تا 50 درصد از زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است با مشکلات باروری مواجه شوند. این بیماری می‌تواند با ایجاد چسبندگی یا آسیب به تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ، توانایی بارداری را کاهش دهد. با این حال، بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز با درمان‌های مناسب، مانند جراحی یا IVF، می‌توانند باردار شوند.
تفاوت اندومتریوز با کیست تخمدان
اندومتریوز و کیست تخمدان دو مشکل متفاوت هستند، اگرچه گاهی علائم مشابهی دارند. کیست‌های تخمدان معمولاً توده‌های پر از مایع هستند که در تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند و ممکن است به دلایل مختلفی مانند تغییرات هورمونی ایجاد شوند. در مقابل، اندومتریوما (نوعی کیست تخمدانی مرتبط با اندومتریوز) به دلیل رشد بافت آندومتر در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. تشخیص دقیق با سونوگرافی یا لاپاراسکوپی امکان‌پذیر است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر علائم زیر را تجربه می‌کنید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- درد شدید قاعدگی که با مسکن‌های معمولی بهبود نمی‌یابد.
- درد مزمن لگنی یا درد هنگام رابطه جنسی.
- مشکلات باروری یا ناتوانی در بارداری پس از یک سال تلاش.
- علائم گوارشی یا ادراری غیرمعمول در طول قاعدگی.
مراجعه زودهنگام به پزشک می‌تواند به تشخیص و درمان به‌موقع اندومتریوز کمک کند.
