آزمایش های هورمونی زنان چیست و در چه مواردی تجویز میشوند؟
هورمونها پیامرسانهای شیمیایی بدن هستند که روی قاعدگی، تخمکگذاری، باروری، خلقوخو، انرژی و حتی پوست و مو تأثیر میگذارند. وقتی تعادل این هورمونها برهم بخورد، پزشک برای پیدا کردن علت، «آزمایشهای هورمونی» تجویز میکند. بسیاری از زنان وقتی با لیست آزمایشات هورمونی زنان روبهرو میشوند، نمیدانند هر کدام دقیقا چه کاربردی دارد، چه زمانی باید انجام شود و نتیجهاش چه معنایی دارد.
این مطلب یک راهنمای آموزشی است تا بفهمید هر آزمایش حدودا چه چیزی را نشان میدهد، بهترین زمان انجام آن کِی است و قبل از آزمایش هورمونی زنانه به چه نکاتی باید توجه کنید. با این حال، تفسیر نهایی و تصمیمگیری درباره تشخیص و درمان فقط و فقط بر عهده پزشک متخصص است و این متن به هیچ وجه جایگزین ویزیت حضوری و نظر تخصصی نیست. اگر نتیجه آزمایشتان غیرطبیعی است یا علائم آزاردهنده دارید، خوددرمانی نکنید و حتما با پزشک مشورت کنید.
علت انجام آزمایش هورمون های زنانه
- برای بررسی مشکلات ناباروری در زنان
- بررسی علت مشکلاتی مانند اضافه وزن، جوش های زیر پوستی، اختلالات قاعدگی و ....
- بررسی یائسگی
قبل از آزمایش های هورمونی چه باید کرد؟
قبل از انجام آن باید مطابق با انواع آزمایشات هورمونی اقدامات لازم را برای نتیجه ی صحیح انجام دهید:
- آمادگی قبل از آزمایش هورمونی زنانه: قبل از انجام آزمایش هورمون های زنانه باید طبق دستور پزشک در زمان مشخصی از روزهای خونریزی ماهانه اقدام کنید. ممکن است در روز سوم عادت ماهانه این آزمایش برای شما تجویز شود زیرا در دوران قاعدگی سطح هورمون های بدن تغییر می کند. شب قبل از آزمایش از داشتن رابطه ی جنسی یا تحریک شدن سینه ها بپرهیزید. حدودا دو تا سه ساعت قبل از آزمایش بیدار شوید. قبل از آن استرس نداشته باشید زیرا استرس بر نتیجه تاثیر می گذارد، حدوداد 12 ساعت قبل از آزمایش فعالیت بدنی شدید نداشته باشید و نباید از قرص های ضدبارداری استفاده کرده باشید اگر داروی دیگری مصرف می کنید حتما پزشک را مطلع کنید. پیشنهاد میکنم مطلب معرفی انواع قرص های جلوگیری از بارداری را بخوانید.
- آزمایش هورمونی تیروئید: قبل از این آزمایش نباید غذاهای چرب مصرف کرده باشید، اگر داروی خاصی مصرف می کنید باید به پزشک اطلاع دهید.
لیست آزمایشات هورمونی
در لیست زیر مواردی که در آزمایش کامل هورمونی زنان بررسی می شود، توضیح داده شده:
استروژن:
استروژن شامل ترکیبی از 3 هورمون می باشد که شامل استرادیول، استرون و استریو می اشد. در بین این هورمون ها استرادیول هورمون جنسی می باشد که باعث محکم شدن استخوان ها، کاراکتر زنانه و عملکرد جنسی می باشد. در خانم های قبل از یائسگی، استرادیول توسط تخمدان تولید می شود. مقدار استرادیول در هنگام تخمک گذاری بالاترین حد خود می باشد و در حین قاعدگی کمترین مقدار را دارد. با بالا رفتن سن مقدار استرادیول کم می شود.
مقدار استروژن کم می تواند نشانه تنبلی تخمدان، کاهش عملکرد غده هیپوفیز، تستسترون پایین، سوء تغذیه و یا چربی کم بدن می باشد و یا به دلیل مصرف برخی داروها مثل کلومیفن است.
اگر آزمایش هورمونی در روز سوم پریود برای شما تجویز شود، سطح این هورمون در روز سوم بین 25 تا 27 است و اگر بعد از آزمایش مشخص شود میزان آن بالاتر بوده است، باید علت آن بررسی شود. استروژن بالا ممکن است مثل چاقی دیابت، فشار خون بالا و مصرف برخی داروها مثل داروهای استروئیدی، تتراسایکلین و آمپی سیلین باشد.
پروژسترون:
پروژسترون توسط تخمدان تولید می شود. عملکرد آن این است که باعث می شود تخمک لقاح یابد. وقتی تخمک از تخمدان آزاد می شود فولیکول ها پروژسترون و استرادیول تولید می کند. اگر که تخمک لقاح نیافت جسم زرد پاره می شود و مقدار پروژستون کاهش می یابد و سیکل جدید قاعدگی شروع می شود. اگر تخمک لقاح یافت پروژسترون باعث می شود آندومتر رحم ضخیم می شود و باعث تحریک غده ی آندومتریوم برای تغذیه جنین می شود. مقدار پروژسترون کم در بارداری به دلیل سقط جنین و زایمان زودرس می باشد و خانم هایی که در ریسک زایمان زودرس قرار دارند فرم ساختگی پروژسترون به آن ها داده می شود تا از زایمان زودرس جلوگیری شود. مقدار پروژسترون برای بررسی ناباروری ها و سقط جنین انجام می شود. بهتر است دلایل سقط جنین را به خوبی بشناسید. سطح این هورمون 7 تا 8 روز قبل از عادت ماهانه ی بعدی برای ضخیم و آماده کردن دیواره ی رحم افزایش می یابد.
FSH:
FSH توسط غده هیپوفیز تولید می شود و باعث تحریک رشد تخمک می شود. استروژن و دیگر هورمون ها که کم می شود غده هیپوفیز FSH زیادی را تولید می کند تا جایگزین شود. FSH برای بررسی مشکلاتی مثل خونریزی غیر طبیعی، ناباروری، یائسگی، تنبلی تخمدان، کیست تخمدان و تومور غده هیپوفیز استفاده می شود. اگر مقدار FSH زیاد باشد به دلیل مشکلات تخمدان است و به طور نادر به دلیل غده هیپوفیز می باشد. از طرفی دیگر علت FSH پایین بیماری و مشکلات هیپوتالاموس و غده هیپوفیز می باشد. برای انجام این ازمایش باید ناشتا باشید.
تستسترون:
با این که تستسترون به عنوان هورمون مردانه تلقی می شود ولی خانم ها نیز آن را تولید می کنند. این هورمون مهار کننده استرادیول می باشد. تستسترون بالا باعث بی نظمی پریود، افزایش وزن، آکنه و ناباروری می شود و هم چنین باعث بروز صفت های مردانه مثل رشد موی زائد، صدای بم و کم شدن موی سر می شود. تنبلی تخمدان به دلیل تستسترون بالا بسیار شایع می باشد. مقدار تستسترون پایین به دلیل یائسگی اتفاق می افتد و می تواند باعث کاهش میل جنسی شود.
هورمون های تیروئیدی:
عملکرد تیروئید توسط هورمون هایی که توسط هیپوفیز و تیروئید تولید می شوند بررسی می شود این هورمون ها شامل:
- Tsh که توسط هیپوفیز تولید می شود و به تیروئید سیگنال می دهد تا هورمون ها را تولید کنند.
- T4
- T3
نامیزانی هورمون های تیروئیدی باعث کم شدن وزن، فعالیت زیاد و بی نظمی پریود می شود. همینطور مقدار هورمون های تیروئیدی کم در بارداری باعث پره اکلامپسی، پارگی جفت، سقط جنین، زایمان زودرس و وزن کم در حین تولد می شود.
هورمون پرولاکتین:
پرولاکتین توسط غده هیپوفیز ترشح می شود. نامیزان بودن آن باعث بی نظمی پریود می شود. این هورمون در دوران بارداری و شیردهی بالا می باشد. قبل از انجام آزمایش باید ناشتا باشید و شب قبل رابطه جنسی نداشته باشید. و برای بررسی آن ممکن است آزمایش حتی در روزهای غیر از قاعدگی تجویز شود.
هورمون LH :
این هورمون قبل از دوره ی تخمک گذاری در زنان به بیشترین میزان خود می رسد وظیفه ی این هورمون تنظیم سیکل قاعدگی و تخمک گذاری در خانم ها است. اگر خانمی دچار ناباروری و مشکل تخمک گذاری باشد، برای تشخیص علل میتوان میزان این هورمون را بررسی کرد.
روزهای تخمک گذاری خود را می توانید با ابزار محاسبه روز تخمک گذاری اپلیکیشن یکزن محاسبه کنید.
تفسیر آزمایش هورمونی روز سوم پریود
تفسیر دقیق آزمایش هورمون های زنانه به عهده پزشک است زیرا با توجه به شرایط فرد باید آزمایش بررسی شود. اما به طور کلی میزان طبیعی هورمون های زنانه در زیر گفته شده است:
- مقدار استروژن: در روز سوم پریود باید بین 25 تا 27 Pg/ml باشد.
- هورمون پرولاکتین: در خون زنان باید کمتر از 25 ng/ml باشد.
- هورمون FSH: در روز سوم پریود باید بین 3 تا 20 Miu/ml باشد.
چرا آزمایش هورمونی مهم است؟
آزمایشهای هورمونی مثل یک «پنجره» به داخل سیستم تنظیمی بدن شما هستند؛ با نگاه کردن به این پنجره میتوان سرنخهایی درباره اینکه چرا پریودتان نامنظم شده، چرا برای بارداری تلاش میکنید ولی نتیجه نمیگیرید، یا علت گرگرفتگی، تعریق شبانه، کاهش میل جنسی یا خستگی دائمی چیست، پیدا کرد. بدون این اطلاعات، پزشک معمولا فقط میتواند حدس بزند و اغلب مجبور میشود درمان را با آزمون و خطا پیش ببرد.
این آزمایشها همچنین قبل از اقدام به بارداری، قبل از شروع درمانهای باروری (مانند IUI یا IVF)، قبل از تجویز بعضی داروهای هورمونی و در زمان بررسی علائمی مثل ترشح شیر از سینه، رشد موهای زائد یا خونریزیهای غیرطبیعی رحم کمککننده هستند. البته آزمایش تنها بخشی از پازل است؛ نتیجه آزمایش هورمونی زنان همیشه باید همراه با شرح حال دقیق، معاینه و گاهی سونوگرافی و آزمایشهای تکمیلی دیگر بررسی شود.
بهترین موقع برای انجام آزمایش هورمونی چه زمانی است؟
یکی از شایعترین سوالها این است که «کِی برم آزمایش بدم؟» چون بعضی از هورمونها در طول سیکل قاعدگی بالا و پایین میشوند و اگر در زمان نامناسبی نمونه بدهید، نتیجهاش قابلتفسیر نیست یا حتی گمراهکننده میشود. برای همین، پزشک روی برگه آزمایش ممکن است بنویسد: «روز ۳ سیکل»، «روز ۲۱»، یا «هر روز سیکل». دانستن منطق پشت این زمانبندی به شما کمک میکند بهتر برنامهریزی کنید.
علت عدم تعادل هورمونی چیست؟
عدم تعادل هورمونی یک تشخیص واحد نیست؛ بلکه توصیفی است برای وضعیتی که در آن، یکی یا چند هورمون بدن شما بالاتر یا پایینتر از محدودهای است که برای سن و شرایط شما مناسب است. این وضعیت میتواند دلایل کاملا مختلفی داشته باشد؛ از مشکلات خود تخمدان گرفته تا اختلال در هیپوفیز و هیپوتالاموس، بیماریهای تیروئید، اختلالات غدد فوق کلیه، مصرف داروها یا حتی استرس شدید و تغییرات وزن.
برای مثال، افزایش پرولاکتین ممکن است به علت تومور خوشخیم هیپوفیز، برخی داروهای اعصاب، کمکاری تیروئید یا حتی استرس و خواب ناکافی باشد. اختلال در هورمونهای تیروئید میتواند ناشی از بیماریهای خودایمنی، کمبود یا اضافهبودن ید در رژیم غذایی یا مشکلات دیگر این غده باشد. بالا بودن آندروژنها (تستوسترون و DHEAS) در بسیاری از زنان به سندرم تخمدان پلیکیستیک مربوط است، اما در موارد معدود میتواند به بیماریهای جدیتر غده فوق کلیه یا تخمدان هم ربط داشته باشد.
از طرف دیگر، کاهش ذخیره تخمدانی و کم شدن تعداد تخمکها با افزایش سن طبیعی است؛ اما در برخی زنان این روند زودتر از حد انتظار آغاز میشود و اصطلاحا یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان مطرح میشود. در چنین وضعیتی، اعداد مربوط به FSH، AMH و استرادیول میتواند از روند معمول سن فرد انحراف داشته باشد و پزشک برای یافتن علت ممکن است آزمایشهای ژنتیک، خودایمنی یا سایر بررسیها را هم توصیه کند.
نشانه های عدم تعادل هورمونی چیست؟
بدن شما اغلب قبل از آنکه عدد آزمایش چیزی را نشان دهد، با علائم مختلف به شما میگوید که در تعادل هورمونی مشکلی وجود دارد. شناسایی این نشانهها کمک میکند زودتر به پزشک مراجعه کنید و از مزمن شدن مشکل جلوگیری شود. با این حال، هیچکدام از این علائم بهتنهایی تشخیص قطعی نیستند و ممکن است در بیماریهای غیرهورمونی هم دیده شوند.
برخی از شایعترین نشانههای اختلال هورمونی در زنان عبارتند از:
پریود نامنظم، قطع شدن قاعدگی، خونریزیهای بسیار کم یا بسیار زیاد، لکهبینی بین پریودها یا طولانی شدن فاصله بین خونریزیها.
مشکل در باردار شدن بعد از ماهها تلاش منظم، یا سقط مکرر بدون علت واضح.
علائم افزایش آندروژن مثل موهای زائد ضخیم روی صورت، چانه، سینه یا شکم، آکنه شدید یا ریزش موی الگوی مردانه.
ترشح شیر یا مایع شیری از سینه بدون بارداری و شیردهی، درد سینه یا تغییرات واضح در اندازه و شکل آن.
خستگی مداوم، افزایش یا کاهش وزن بدون علت واضح، احساس سردی یا گرگرفتگی، تعریق شبانه، تپش قلب، لرزش یا احساس اضطراب و بیقراری.
کاهش شدید میل جنسی، خشکی واژن، درد هنگام رابطه جنسی یا علائم شبیه یائسگی در سنین پایینتر.
اگر هر کدام از این نشانهها را دارید، همراه با پزشک تصمیم بگیرید که چه آزمایشهایی لازم است و از تکیه روی خود تشخیصی یا جستجو در اینترنت برای درمان خودسرانه تا حد ممکن دوری کنید.
