علت تشکیل نشدن قلب جنین

وقتی در سونوگرافی اولیه نوشته می‌شود «ضربان قلب دیده نشد» یا «قلب جنین تشکیل نشده»، خیلی‌ها این جمله را معادل «سقط قطعی» می‌فهمند؛ در حالی‌که همیشه این‌طور نیست. در هفته‌های اول، تفاوت چند روز در زمان لقاح، دیرتر بودن تخمک‌گذاری یا حتی کیفیت تصویر می‌تواند باعث شود ضربان هنوز دیده نشود. از طرف دیگر، گاهی واقعاً رشد جنین متوقف شده و با حالتی مثل سقط خاموش یا حاملگی پوچ روبه‌رو هستیم. همین دوگانه است که ترس ایجاد می‌کند و آدم را بین امید و نگرانی معلق نگه می‌دارد.

هدف این مقاله این است که توضیح دهد چرا قلب جنین ممکن است دیده نشود یا تشکیل نشود، چه چیزهایی شایع‌ترند، چه چیزهایی نادرتر، و چه کارهایی عملاً به شما کمک می‌کند: از تکرار صحیح سونوگرافی و پیگیری آزمایش‌های لازم تا اصلاح سبک زندگی و آماده شدن برای بارداری بعدی. مهم‌ترین نکته این است که شما مقصر نیستید؛ در بسیاری از موارد، مشکل از خطاهای تصادفیِ طبیعت در مراحل خیلی ابتدایی رشد است و هیچ کاری نمی‌توانستید انجام دهید که آن را صددرصد جلوگیری کند

بازه زمانی تشکیل قلب جنین

تخم سلولی که اولین شکل از جنین در رحم مادر هست و در دوره ی رویانی ایجاد می شود از طریق ساختار موجود در دیواره رحم تغذیه می شود. در همین دوره ی حساس در هفته شش بارداری قلب جنین در اکثر مادران تشکیل می شود. قلب و ضربان قلب در جنین همزمان بوجود می آید به طوریکه در هفته ی شش قلب جنین 80 ضربه در دقیقه می تپد و با افزایش سن حاملگی ضربان قلب جنین بیشتر می شود. این امر به این علت است که با تکامل کامل جنین پس از سه ماهه اول بارداری قلب خون رسانی به تمام اعضا را بر عهده دارد. ممکن است در برخی از مادران باردار قلب جنین دیرتر تشکیل شود و این امر طبیعی است و تا 8 هفته معمولا فرصت برای تشکیل قلب به مادر داده می شود.

صدای قلب جنین با دستگاه سونوگرافی در هفته ششم بارداری شنیده می شود .

چرا ضربان قلب جنین در سونوگرافی اول تشخیص داده نمی شود؟

هفته بارداری

معمولا پزشک/ماما اولین سونوگرافی را در هفته 6 بارداری درخواست می کند. اگر در هفته ی 6 ضربان قلب شنیده نشد معمولا سونوگرافی بعدی در 8 هفته تکرار می شود و در اکثر موارد ضربان قلب جنین تا هفته 8 بارداری شنیده می شود. هم چنین ممکن است سن بارداری درست تشخیص داده نشده باشد برای همین ضربان قلب جنین تشخیص داده نشود.

نوع سونوگرافی

نوع سونوگرافی بهتر است واژینال باشد این نوع سونوگرافی نسبت به سونوگرافی شکمی دقیق تر و وضوح تصویر بهتری دارد. در مادرانی که سابقه ی سقط مکرر، زایمان زودرس، نارسایی دهانه رحم، لکه بینی/ خونریزی دارند بهتر است جهت تایید حاملگی از سونوگرافی شکمی استفاده شود. ممکن است به دلیل سونوگرافی اشتباه ضربان قلب جنین شنیده نشود. 

سن بارداری

یک علت مهم در این امر نامعتبر بودن سن حاملگی بر اساس اولین روز اخرین پریود است که بیشتر در خانم هایی دیده می شود که قبل از بارداری دوره ی قاعدگی نامنظمی داشته اند.

برای محاسبه سن بارداری میتونید از ابزار محاسبه سن بارداری اپلیکیشن یکزن استفاده کنید.

باز کردن ابزار محاسبه سن بارداری اپلیکیشن یکزن

در هفته بیستم بارداری می توانید صدای ضربان قلب جنین را با استفاده از گوشی های طبی بشنوید. 

علل اصلی تشکیل نشدن قلب جنین

وقتی می‌گوییم «علت تشکیل نشدن قلب جنین»، باید بین دو حالت فرق بگذاریم: یکی اینکه قلب واقعاً شروع به کار نکرده چون رشد جنین خیلی زود متوقف شده، و دیگری اینکه قلب در حال شکل‌گیری است اما هنوز در سونوگرافی دیده نشده یا سن بارداری کمتر از چیزی است که فکر می‌کنیم. در عمل، پزشک با کنار هم گذاشتن تاریخ قاعدگی، علائم، آزمایش‌های هورمونی و سونوگرافی‌های تکراری به نتیجه می‌رسد. در ادامه شایع‌ترین علت‌ها را مرور می‌کنیم و می‌گوییم کدام‌ها قابل پیشگیری‌اند و کدام‌ها نه.

مشکلات ژنتیکی و کروموزومی

شایع‌ترین دلیل توقف رشد خیلی زودِ جنین، خطاهای ژنتیکی و کروموزومی است؛ یعنی در همان تقسیم‌های اول سلولی، تعداد یا ساختار کروموزوم‌ها به‌هم می‌ریزد و جنین دیگر توان ادامه رشد را ندارد. این اتفاق می‌تواند کاملاً تصادفی باشد و حتی در زوج‌های کاملاً سالم هم رخ دهد. در بسیاری از موارد، بدن به شکل «سقط خاموش» پاسخ می‌دهد؛ یعنی علائم بیرونی شدید نیست اما ضربان شکل نمی‌گیرد یا بعد از مدتی متوقف می‌شود و در سونوگرافی به صورت نبودن قلب یا نبودن رشد قابل مشاهده است.

قبل از اینکه فهرست علت‌های ژنتیکی را ببینید، دو نکته را در ذهن نگه دارید: اول اینکه «ژنتیکی بودن» همیشه به معنی «ارثی بودن» نیست و خیلی وقت‌ها خطای اتفاقی است؛ دوم اینکه داشتن یک تجربه به معنی تکرار قطعی در آینده نیست. با این نگاه، به موارد زیر توجه کنید:

• خطاهای تصادفی در تقسیم سلولی: در هفته‌های اول، سلول‌ها با سرعت بالا تقسیم می‌شوند و اگر در این روند خطایی رخ دهد، گاهی جنین دیگر قادر به ساختاردهی اندام‌های اصلی مثل قلب نیست. این نوع خطا معمولاً یک‌بار رخ می‌دهد و الزاماً الگوی تکرارشونده ندارد، اما تجربه آن از نظر احساسی بسیار سنگین است و نیاز به حمایت دارد.
• افزایش سن تخمک و اسپرم: با بالا رفتن سن، ریسک خطاهای کروموزومی بیشتر می‌شود؛ نه به این معنی که بارداری سالم غیرممکن است، بلکه یعنی احتمال خطا کمی بالا می‌رود. این موضوع به‌خصوص درباره سن مادر بیشتر مطرح می‌شود، اما کیفیت مواد ژنتیکی از سمت پدر هم می‌تواند نقش داشته باشد و بهتر است نگاه «یک‌طرفه» نداشته باشیم.
• جابه‌جایی‌های کروموزومی در یکی از والدین: بعضی افراد یک تغییر کروموزومی «متعادل» دارند که خودشان سالم‌اند، اما در زمان تشکیل جنین می‌تواند باعث ایجاد ترکیب نامتعادل شود و رشد را مختل کند. این حالت معمولاً وقتی مطرح می‌شود که سقط‌های تکراری یا سابقه خانوادگی وجود داشته باشد و پزشک تصمیم بگیرد بررسی ژنتیک را پیشنهاد کند.

برای اینکه تصویر ذهنی روشن‌تری از «خیلی زود بودن» داشته باشید، تصور کنید در اوایل بارداری همه چیز میلی‌متری و وابسته به زاویه دید است و یک گزارش می‌تواند با چند روز اختلاف کاملاً متفاوت شود. این جایگاه برای یک تصویر آموزشی مناسب است تا نشان دهد در هفته‌های اولیه چه چیزهایی قابل مشاهده است و چرا گاهی ضربان هنوز دیده نمی‌شود: [IMG/alt=“سونوگرافی اوایل بارداری و مشاهده جنین کوچک و شروع شکل‌گیری ضربان قلب”]

عفونت‌های ویروسی و عوامل محیطی

عفونت‌ها و عوامل محیطی معمولاً به اندازه خطاهای ژنتیکی شایع نیستند، اما در برخی شرایط می‌توانند رشد جنین را تحت فشار قرار دهند. مسئله مهم این است که «هر سرماخوردگی» به معنی خطر جدی نیست و بیشتر افراد بدون مشکل خاصی از عفونت‌های خفیف عبور می‌کنند. نگرانی اصلی زمانی است که عفونت شدید باشد، همراه با تب بالا طولانی‌مدت شود، یا با عوامل شناخته‌شده‌ای همراه باشد که می‌توانند روی رشد جنین اثر بگذارند.

در کنار عفونت‌ها، برخی مواجهه‌های محیطی و دارویی هم مهم‌اند؛ نه برای اینکه شما را بترسانند یا به گذشته برگردانند، بلکه برای اینکه اگر در آینده قصد بارداری دارید، با آگاهی بیشتری مراقبت کنید. نکته اینجاست که اثر این عوامل معمولاً «قطعی و فوری» نیست و بیشتر به شدت، مدت و زمان مواجهه بستگی دارد؛ بنابراین نگاه درست، اصلاح تدریجی و پرهیز از افراط و تفریط است. چند نمونه رایج‌تر:

• تب بالا و طولانی‌مدت: اگر بدن برای مدت قابل توجهی درگیر تب بالا باشد، این شرایط می‌تواند روی روند رشد طبیعی اثر بگذارد، مخصوصاً اگر همراه با کم‌آبی، بی‌اشتهایی شدید و ضعف باشد. نکته عملی این است که تب طولانی در بارداری را جدی بگیرید و برای کنترل آن و پیدا کردن علت، به موقع کمک پزشکی بگیرید.
• برخی داروهای پرخطر در اوایل بارداری: بعضی داروها اگر در دوران قبل از اینکه فرد بداند باردار است مصرف شوند، می‌توانند ریسک مشکلات رشدی را بالا ببرند. به همین دلیل، اگر قصد بارداری دارید یا احتمال بارداری وجود دارد، بازبینی داروها با پزشک و پرهیز از مصرف خودسرانه مهم است.
• مواد شیمیایی و دخانیات: مواجهه مداوم با دود سیگار، الکل و برخی مواد شیمیایی صنعتی می‌تواند ریسک مشکلات بارداری را افزایش دهد، به‌خصوص اگر این مواجهه در هفته‌های اول و به شکل روزانه باشد. حتی اگر نتوانید همه مواجهه‌ها را حذف کنید، کاهش آن‌ها، تهویه بهتر، استفاده از تجهیزات محافظ و ایجاد محیط سالم‌تر، قدم‌های واقعی و قابل کنترل‌اند.

تاثیر بیماری‌های مادر مانند دیابت

بعضی بیماری‌های زمینه‌ای مادر، به‌خصوص اگر کنترل نشده باشند، می‌توانند محیط رحم را برای رشد جنین نامناسب کنند. مثال کلاسیک، دیابت کنترل‌نشده است که می‌تواند روی تشکیل طبیعی اندام‌ها اثر بگذارد. این به معنی «دیابت مساوی سقط» نیست؛ بسیاری از زنان با دیابت، بارداری سالم دارند، اما تفاوت اصلی در این است که قند خون قبل از بارداری و در هفته‌های اول چقدر خوب کنترل شده است.

علاوه بر دیابت، اختلالات تیروئید، فشار خون بالا، بیماری‌های خودایمنی و چاقی شدید هم می‌توانند در برخی افراد ریسک را افزایش دهند. نکته مهم این است که بسیاری از این عوامل قابل مدیریت‌اند. اگر سابقه چنین بیماری‌هایی دارید یا در خانواده‌تان شایع است، بهترین کار این است که قبل از اقدام به بارداری یک ویزیت پیش از بارداری داشته باشید، داروها بررسی شوند و هدف‌ها برای کنترل بیماری روشن شود تا احتمال مشکل در مراحل خیلی ابتدایی کمتر شود.

علائم و تشخیص عدم تشکیل قلب جنین

یکی از سخت‌ترین بخش‌های این تجربه، مبهم بودن علائم است. بعضی افراد خونریزی و درد واضح دارند، اما خیلی‌ها هیچ علامت چشمگیری ندارند و فقط در سونوگرافی متوجه می‌شوند رشد جنین متوقف شده است. همین باعث می‌شود ذهن مدام دنبال «نشانه» بگردد و هر تغییری را بزرگ کند. واقعیت این است که تشخیص قطعی معمولاً با ترکیب سونوگرافی و گاهی آزمایش خون و تکرار در فاصله مناسب انجام می‌شود.

نشانه‌های سقط خاموش یا حاملگی پوچ

سقط خاموش یعنی بارداری از نظر علائم ظاهری ممکن است ادامه‌دار به نظر برسد، اما جنین رشد نمی‌کند یا ضربان تشکیل نمی‌شود. حاملگی پوچ هم حالتی است که کیسه بارداری تشکیل می‌شود ولی جنین یا جنین قابل رشد دیده نمی‌شود. هر دو حالت می‌توانند با علائمی مثل لکه‌بینی، کاهش ناگهانی علائم بارداری یا دردهای خفیف همراه باشند، اما ممکن است هیچ‌کدام رخ ندهد. بنابراین اگر علائم شما «طبیعی» است، این به تنهایی نشانه سلامت قطعی نیست و اگر علائم شما تغییر کرده هم به تنهایی نشانه مشکل قطعی نیست.

نقش سونوگرافی در تشخیص

سونوگرافی ابزار اصلی برای بررسی سن بارداری، اندازه جنین و وجود ضربان است، اما تفسیر آن نیاز به زمان‌بندی درست دارد. خیلی وقت‌ها علت دیر تشکیل شدن قلب جنین، در واقع دیر دیده شدن ضربان به خاطر اشتباه در محاسبه سن بارداری است. تفاوت چند روز می‌تواند بین «نگرانی» و «طبیعی بودن» مرز ایجاد کند، مخصوصاً در افرادی که سیکل نامنظم دارند یا تخمک‌گذاری دیرتر رخ می‌دهد.

قبل از نتیجه‌گیری، معمولاً پزشک این احتمال‌ها را بررسی می‌کند و برای کاهش خطا، سونوگرافی تکراری را در فاصله مشخص پیشنهاد می‌دهد. گاهی هم برای تکمیل تصویر، آزمایش خون سریالی کمک می‌کند تا روند هورمون بارداری دیده شود، هرچند این آزمایش به تنهایی تشخیص قطعی نمی‌دهد و باید کنار سونوگرافی تفسیر شود. موارد رایج که می‌تواند باعث شود ضربان در سونوگرافی اول دیده نشود:

• تاریخ‌گذاری اشتباه بارداری: اگر شما بر اساس روز اول آخرین قاعدگی سن بارداری را حساب کنید، اما تخمک‌گذاری دیرتر از حد معمول اتفاق افتاده باشد، جنین از نظر واقعی چند روز کوچک‌تر است. در این حالت، نبود ضربان در یک روز خاص می‌تواند صرفاً به این معنی باشد که هنوز خیلی زود است و باید چند روز بعد دوباره بررسی شود.
• تفاوت روش سونوگرافی و شرایط بدن: گاهی نوع سونوگرافی، موقعیت رحم یا وضعیت بدن باعث می‌شود تصویر واضح نباشد. در برخی شرایط، مشاهده جزئیات در اوایل بارداری سخت‌تر است و همین می‌تواند برداشت اشتباه ایجاد کند. تکرار سونوگرافی در مرکز مناسب و با دستگاه مناسب می‌تواند تصویر دقیق‌تری بدهد.
• تفاوت طبیعی بین افراد: رشد جنین دقیقاً مثل ساعت پیش نمی‌رود و حتی در بارداری‌های سالم هم ممکن است سرعت رشد در چند روز متفاوت باشد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً دنبال یک «روند» هستند، نه یک عدد یا یک تصویر در یک روز. همین روند است که بین بارداری در حال رشد و بارداری متوقف‌شده تفاوت ایجاد می‌کند.

زمان دقیق سقط جنین در اثر تشکیل نشدن قلب

معمولا اگر تا 6 هفته ضربان قلب جنین شنیده نشود تا دو هفته فرصت داده می شود در این زمان طلایی دو هفته ای ممکن است سقط خودبخودی با علامت لکه بینی آغاز شود که در نیمی از موارد نشانه ای از اختلال کروموزومی در جنین است.

به مادران توصیه می شود برای تشکیل شدن قلب جنین بیشتر استراحت کنند.

چگونه از تشکیل نشدن قلب جنین پیشگیری کنیم؟

 اگر علت اصلی، خطای تصادفی کروموزومی باشد، با هیچ رژیم یا مکملی نمی‌توان آن را صفر کرد. اما می‌توان ریسکِ عوامل قابل کنترل را کم کرد و احتمال اینکه بارداری در بهترین شرایط شروع شود را بالا برد. 

مصرف ویتامین‌ها مانند اسید فولیک

اسید فولیک معمولاً به عنوان یکی از پایه‌های آماده‌سازی قبل از بارداری توصیه می‌شود، چون در رشد اولیه جنین نقش دارد. نکته مهم این است که مصرف مکمل باید منظم و از قبل از بارداری شروع شود تا در هفته‌های اول که بسیاری هنوز از بارداری خبر ندارند، بدن در وضعیت مناسب باشد. اگر سابقه پزشکی خاص، مصرف داروهای ویژه یا بارداری پرخطر دارید، مقدار و نوع مکمل باید با نظر پزشک تعیین شود تا هم کافی باشد و هم بی‌جهت زیاد نشود.

اگر می‌خواهید این بخش را عملی کنید، به جای اینکه در جزئیات گیج شوید، یک روال ساده بسازید: مکمل مناسب را انتخاب کنید، زمان مشخص روزانه برای مصرف داشته باشید و در کنار آن تغذیه متعادل را جدی بگیرید. مکمل قرار نیست جای غذا را بگیرد، اما می‌تواند حفره‌های تغذیه‌ای را پر کند. همچنین اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، بهتر است قبل از اقدام، تداخل‌های احتمالی با پزشک بررسی شود تا هم خیال‌تان راحت‌تر باشد و هم ریسک‌های قابل پیشگیری کاهش یابد.

کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مادر

اگر دیابت، اختلال تیروئید، فشار خون یا بیماری‌های خودایمنی دارید، بهترین زمان برای کنترل آن‌ها «قبل از مثبت شدن تست بارداری» است. هفته‌های اول، زمان شکل‌گیری اندام‌های اصلی است و همان‌جاست که کنترل نامناسب بیماری می‌تواند اثر بگذارد. کنترل بیماری یعنی فقط مصرف دارو نیست؛ یعنی هدف‌گذاری برای عددهای مناسب، پیگیری منظم، اصلاح تغذیه و فعالیت بدنی در حد توان، و انتخاب داروهایی که در بارداری ایمن‌ترند.

برای بسیاری از افراد، یک ویزیت پیش از بارداری می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند: پزشک داروها را بازبینی می‌کند، آزمایش‌های پایه را پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید چه زمانی برای اقدام بهتر است. این کار مخصوصاً برای کسانی که سابقه سقط، بارداری پرخطر یا سن بالاتر دارند ارزشمند است. نتیجه این مسیر این نیست که «تضمین» می‌گیرید، اما احتمال شروع بارداری در شرایط بهتر بالا می‌رود و استرس شما هم کمتر می‌شود.

اجتناب از مواد مضر مانند الکل و سیگار

الکل و دخانیات از عوامل شناخته‌شده‌ای هستند که می‌توانند ریسک مشکلات بارداری را افزایش دهند. شاید ترک کامل سخت باشد، اما حتی کاهش قابل توجه و برنامه‌ریزی برای ترک قبل از اقدام، قدم بزرگی است. مهم‌تر از همه این است که خودتان را با مقایسه‌های بی‌فایده آزار ندهید؛ اینکه «فلانی سیگار می‌کشید و بچه‌اش سالم شد» دلیل علمی برای بی‌خطر بودن نیست و اینکه «من یک‌بار مصرف کردم پس حتماً تقصیر من بود» هم نگاه منصفانه‌ای نیست.

اگر در خانه کسی سیگار می‌کشد، دود دست دوم هم اهمیت دارد و بهتر است محیط خانه تا حد ممکن پاک باشد. همین‌طور اگر در محیط کار با مواد شیمیایی خاص سروکار دارید، استفاده از تجهیزات محافظ و کاهش مواجهه می‌تواند کمک‌کننده باشد. هدف این بخش این است که شما چند اقدام ساده و قابل انجام داشته باشید که حس کنید در مسیر آماده‌سازی، واقعاً کاری کرده‌اید، نه اینکه فقط منتظر بمانید و هر بار با ترس وارد بارداری شوید.

سوالات رایج مادران درباره قلب جنین در دوران بارداری

برای تشکیل قلب جنین چه بخوریم؟

• تغذیه مادر بر رشد اندام های جنین تاثیر بسزایی دارد. قلب جنین از اعضای مهم بدن جنین است که تحت تاثیر تعذیه مادر نیز می باشد. رژیم غذایی مادر باید حاوی مواد مغذی و معدنی باشد. مصرف مکمل اسید فولیک قبل از بارداری به تشکیل قلب جنین در دوران بارداری کمک می کند. گوشت، حبوبات، شیر، ویتامین ها (C B D) به تشکیل قلب جنین کمک می کند.

آیا مادر متوجه تشکیل قلب جنین می شود؟

• مادران عزیزی که به تازگی باردار شدند باید این نگرانی رو از خودشون دور کنند چون ضربان قلب جنین توسط مادر قابل درک و حس نمی باشد. حرکات جنین پس از هفته 20 توسط مادر قابل درک می باشد.

قرص برای تشکیل قلب جنین داریم؟

• قرص اسید فولیک و مکمل های حاوی مواد معدنی و مغذی روند تشکیل قلب جنین را بهبود می یابند.

زمان تشکیل قلب جنین پسر با دختر متفاوت است؟

• جنسیت جنین تاثیری بر زمان تشکیل قلب جنین ندارد.

علت تشکیل نشدن قلب جنین در طب سنتی چی میتونه باشه؟

• این طب بیشتر مادران باردار رو تشویق به استفاده از مزاج های گرم می کند استفاده از سودا و مزاج های سرد می تواند بر روند تشکیل قلب جنین اختلال ایجاد کند.

مصرف فولیک اسید پیش و در طول بارداری از بیماری های قلبی جنین جلوگیری می کند.