تفسیر آزمایش اسپرم (اسپرموگرام) چگونه است؟

آزمایش اسپرموگرام یکی از نخستین تست هایی است که کمک می کند تا مشکلات ناباروری در مردان تشخیص داده شود. در این مطلب تفسیر آزمایش اسپرم و مقادیر نرمال جواب آزمایش آنالیز اسپرم را یاد خواهیم گرفت:

آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام چیست؟

آزمایش اسپرم یک آزمایش میکروسکوپی است که برای تشخیص ناباروری در مردان انجام می شود. عوامل مختلفی موجب ناباروری آقایان می شوند. ناباروری یکی از بزرگترین نگرانی های زوج هایی است که قصد بچه دار شدن دارند. برای اطلاع از این عوامل مطلب عوامل موثر بر ناباروری مردان را مطالعه کنید.
مایع منی حاوی اسپرم می باشد که اسپرم ها حامل مواد ژنتیکی بوده و بعد از انزال از طریق دهانه ی واژن وارد رحم و سپس لوله ی فالوپ زن شده و درآنجا با تخمک لقاح پیدا می کنند و رویان را به وجود می آورند که موجب بارداری می شود. به طور معمول اگر زوجی بعد از یک سال تلاش برای بارداری، باردار نشوند باید آزمایش هایی را برای تشخیص ناباروری انجام دهند. برای مرد علاوه بر معاینه فیزیکی آزمایش هایی مثل آزمایش هورمونی، ژنتیکی و آزمایش اسپرم انجام داده می شود.

آزمایش اسپرم برای تعیین شکل، تعداد و حرکت اسپرم انجام می شود. قبل از آزمایش پزشک از شما درباره سابقه بیماری در کودکی، بلوغ  و بزرگسالی سوال می کند. اگر مبتلا به بیماری های جنسی، کلیوی، ریوی، تیروئید، کبد و یا دیابت هستید از قبل به پزشک اطلاع بدهید. از آنجا که سیگار کشیدن و مصرف الکل بر کیفیت و حرکت اسپرم ها اثر دارد، در صورت مصرف هر کدام به پزشک خود اطلاع دهید.
آزمایش اسپرم علاوه بر بررسی ناباروری ممکن است برای افردی که واریکوسل دارند (برای اطلاع ازین عارضه و جلوگیری از آن مطلب واریکوسل چیست را بخوانید)، تحت شیمی درمانی و یا رادیوتراپی هستند، تجویز شود.

با داشتن اطلاعات درباره تفسیر آزمایش اسپرم براحتی می توانید نتیجه آزمایش را تحلیل کنید.

آمادگی برای آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم باید توسط متخصص آزمایشگاه انجام شود. از شرایط آزمایش اسپرم این است که فرد باید حداقل 2 روز و حداکثر 5 روز قبل از انجام آزمایش رابطه جنسی و انزال نداشته باشد. توصیه می شود که قبل از انجام آزمایش سونا و جکوزی نروید و الکل مصرف نکنید. استرس بر اسپرم ها اثر می گذارد؛ پس بهتر است چند روز قبل از آزمایش مراقب آرامشتان باشید. اگر 3 ماه قبل از آزمایش دچار تب بالا شدید و یا داروهای تاثیر گذار بر اسپرم مصرف می کنید به پزشک اطلاع دهید.

 پزشک یا آزمایشگاه معمولاً از شما می‌ خواهد که به مدت سه تا شش روز قبل از این آزمایش از هر گونه فعالیت جنسی منجر به انزال پرهیز کنید.

بهترین زمان آزمایش اسپرم:

بهترین زمان برای انجام آزمایش اسپرم ۷۲ ساعت پس از آخرین انزال فرد می باشد. مشاهده شده که هر روز که از آخرین انزال فرد می گذرد به حجم مایع منی طور تقریبی ۴/۰ سی سی و به تعداد اسپرم ها ۱۰ میلیون اضافه می شود. البته لازم به ذکر است که نمونه گیری بعد از ۷ روز نیز مناسب نمی باشد چرا که بعد از این زمان اگرچه تعداد اسپرم افزایش می یابد ولی کیفیت حرکت آن بطور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا می کند.

جمع آوری نمونه اسپرم برای آزمایش اسپرم

نحوه انجام آزمایش اسپرم به این صورت است که برای جمع آوری اسپرم، آقا در اتاق مخصوص در آزمایشگاه قرار می گیرد و از طریق خودارضایی نمونه مایع منی از او دریافت می شود. می توان از طریق رابطه ی جنسی در منزل یک ساعت قبل از آزمایش نمونه را جمع آوری کرد که در آن صورت باید از کاندوم مخصوص آزمایش اسپرم استفاده کرد که مواد اسپرم کش نداشته باشند و حتما نمونه قبل از یک ساعت تحویل آزمایشگاه داده شود. نمونه نباید قبل از تحویل به آزمایشگاه در تابش مستقیم خورشید یا جای خیلی گرم یا سرد قرار بگیرد.

در جمع آوری نمونه باید به نکات زیر توجه کنید:

1. از صابون، لوبریکانت و غیره استفاده نکنید.
2. دست و آلت تناسلی نباید به لبه و ناحیه بالای قوطی نگه دارنده نمونه برخورد کند.
3. همه مایع منی باید داخل قوطی ریخته شود.  

 برای اینکه دمای نمونه به دمای بدن شما نزدیک باشد، بهتر است هنگام انتقال، ظرف را به بدن خود بچسبانید.

آزمایش اسپرم در خانه

در آزمایشگاه برای آزمایش اسپرم معمولا اتاق ویژه نمونه گیری در اختیار زوجین قرار می گیرد، اما اگر نمونه دادن در این مکان ها دشوار باشد، میتوان نمونه را در منزل تهیه نمود و کمتر از نیم ساعت در دمای بدن (ظرف نمونه چسبیده به بدن)، آن را به آزمایشگاه رساند. ظرف نمونه گیری باید از آزمایشگاه گرفته شود و کاملا تمیز باشد. دهانه ظرف نیز باید به اندازه کافی گشاد باشد. نمونه باید حداکثر طی یک ساعت پس از انزال مورد بررسی قرار گیرد.

قیمت آزمایش اسپرم بستگی به آزمایشگاهی دارد که انتخاب می کنید.

تفسیر آزمایش اسپرم

در تفسیر آزمایش اسپرم موارد متفاوتی مورد ارزیابی قرار می گیرد که شامل موارد زیر می باشد:

حجم مایع  منی ( EJACULATION VOLUME):

کمتر از 5% حجم مایع منی را اسپرم تشکیل می دهد. مایع منی شامل ترشحات وزیکول های منی که مواد غذایی لازم برای اسپرم را فراهم می کند، ترشحات غده های پروستات که باعث تثبیت DNA اسپرم ها می شود و ترشحات دیگر که به حرکت اسپرم کمک می کنند، است. حجم نرمال مایع منی بین 2 تا 5 میلی لیتر می باشد. کم بودن حجم مایع منی ممکن است به دلیل انسداد لوله وازودفران، تغییرات هورمونی و یا انزال عقب گرد (به این معنی که هنگام انزال بخشی از مایع منی از بدن خارج نشده و به سمت مثانه برگشته می شود.) باشد.

مایع شدن منی (LIQUEFACATION TIME):

مایع منی مایعی کدر، سفید یا خاکستری و کمی کشدار است که بوی تندی دارد. در حالت طبیعی هنگام انزال، به صورت کمی لخته بوده و حدودا 30 دقیقه بعد از انزال به صورت مایع در می آید. اگر حالتی غیر ازین داشته باشد می تواند نشان مشکل باشد.

ظاهر مایع منی (APPEARANCE):

مایع منی شیری رنگ است. اگر رنگ آن مایل به قهوه ای یا زرد بوده یا در آن خون دیده شود، غیر طبیعی است.

PH مایع منی:

PH میزان اسیدی یا بازی بودن مایع منی را تعیین می کند. Ph متناسب بین 7-8 است.پروستات از جمله بیماری های است که می تواند مایع منی را به سمت اسیدی شدن ببرد و باعث کشته شدن اسپرم ها شود. به هم ریختن تعادل ph می تواند به دلیل حجم کم مایع منی باشد.

تعداد اسپرم ها (SPERM CONCENTRATION):

به طور معمول تعداد اسپرم حدود 20 میلیون در هر میلی متر است. اگر تعداد اسپرم ها کمتر از ۱۵ میلیون باشد الیگو اسپرمی و اگر تعداد اسپرم ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می شود. تعداد بسیار کم اسپرم موجب ناباروی مرد می شود. تعداد کم اسپرم می تواند به دلیل مشکلاتی مثل واریکوسل، عفونت مزمن و یا مشکلاتی مثل دیابت، سیالیک و یا مشکلات انزال مثل برگشت انزال، نامیزانی هورمون هاو در معرض سموم قرار گرفتن باشد. برخی داروها، سیگار، چاقی، الکل و تب بالا می تواند روی تعداد اسپرم تاثیر بگذارد.

غلظت اسپرم:

غلظت اسپرم یعنی تعداد اسپرمی که در هر میلی لیتر وجود دارد. غلظت کم می تواند به دلیل تعداد کم اسپرم و یا حجم زیاد مایع منی باشد.

حرکت اسپرم (MOTILITY):

قدرت اسپرم برای حرکت در اندام تناسلی زن، فاکتور مهمی برای باروری می باشد. حداقل 40% اسپرم ها باید حرکت مناسب داشته باشند. و 32% آن ها قابلیت حرکت به جلو را داشته باشند. حرکت نامناسب می تواند به دلیل مشکلات تغذیه ای، برخی عادت ها مثل سیگار و برخی داروها باشد. حرکت اسپرم ها به سه دسته تقسیم می شود: حرکت پیشرونده Progressive motility، حرکت غیر پیشرونده Non progressive motility، بی حرکت Immotile. برای توضیح انواع این حرکت ها مطلب حرکت اسپرم را مطالعه کنید

شکل اسپرم ها (MORPHOLOGY):

اسپرم ها با شکل طبیعی دارای یک سر بیضی شکل و دم بلند هستند. اسپرم هایی که سر آن ها تیز یا گرد است یا دو دم دارند یا دم آنها کوچک است شکل غیر طبیعی دارند. ظاهر غیر طبیعی موجب اختلال در حرکت اسپرم به سمت تخمک می شود. دلیل بد شکلی اسپرم می تواند به همان دلیل های تعداد کم اسپرم باشد.

WBC در آزمایش اسپرم:

میزان طبیعی WBC یا گلبول سفید کمتر از ۱۰ در میلی لیتر است. گلبول های سفید با عفونت بدن مبارزه می کنند. همه مایعات منی شامل گلبول سفید هستند، اما اگر تعداد زیادی گلبول سفید در مایع منی مشاهده شود به معنی عفونت می باشد.

RBC در آزمایش اسپرم:

نشان دهنده ی تعداد گلبول قرمز در مایع منی است. در مایع منی تعداد نرمال گلبول قرمز حدودا 3 تا است در صورت بیشتر بودن باید توسط متخصص ارولوژی یا فوق تخصص اورولوژی بررسی شده و آزمایشات لازم انجام شود.

تعداد کم اسپرم یا وجود نداشتن اسپرم، ممکن است ناشی از عوارضی مانند ورم بیضه و واریکوسل باشد.

به طور خلاصه جواب های آزمایش اسپرم نرمال به صورت زیر است:

1. حجم نرمال بیشتر از 1.5 میلی لیتر
2. تعداد اسپرم در هر میلی لیتر 15 ( بالاترین و پایین ترین عدد نرمال 12-16 می باشد )
3. حرکت نرمال 32% است، یعنی 32% اسپرم ها باید حرکت نرمال داشته باشند.
4. اسپرم های زنده 58% است، یعنی 58% اسپرم ها باید زنده باشند.
5. شکل نرمال 30% می باشد، یعنی 30% اسپرم ها باید شکل نرمال داشته باشند.
6. Ph نرمال مایع منی باید حدود 7-8 باشد.

جواب آزمایش اسپرم چند روز طول میکشد؟

به طور معمول آزمایش اسپرم یک ساعت طول می کشد. در زیر میکروسکوپ حداقل 100 اسپرم باید از نظر شکل بررسی شوند. جواب آزمایش اسپرم روز بعد آماده می شود.

عوامل تاثیرگذار بر اسپرم

کیفیت اسپرم تحت تاثیر محیط اطراف خود قرار می گیرد. این سوال مطرح می شود که آیا برای آزمایش اسپرم باید ناشتا بود؟ پاسخ خیر است، ناشتا بودن برای آزمایش اسپرم لازم نیست اما باید بدانید که مصرف فست فود و غذاهایی که کلسترول زیاد دارند کیفیت اسپرم را پایین می آورند. از فاکتورهای دیگر می توان به سیگار کشیدن و مصرف الکل اشاره کرد. بیماری های جنسی نیز باعث مشکلات باروری می شود. در مطلب بیماری های مقاربتی با انواع آنها آشنا شوید. گرمای زیاد مانند حمام داغ و سونا، لباس زیر های خیلی تنگ، مشاغلی مانند کار در نانوایی یا کنار تنور های گرم ممکن است آقایان را دچار مشکلاتی در اسپرم کند. هم چنین کار با مواد سمی و شیمیایی می تواند بر اسپرم تاثیر بگذارد برای جلوگیری ازین خطرات بهتر است ماسک استفاده شود.
همه افراد اسپرم های غیرطبیعی دارند ولی این اسپرم ها باعث ایجاد ناهنجاری ها در نوزادان نمی شود چون اصلا نمی توانند در تخمک نفوذ کنند. اگر تعداد اسپرم های غیرطبیعی خیلی زیاد باشد احتمال لقاح و نهایت باروری را کاهش می دهد. داروهایی مانند: مکمل های تستسترون، شیمی درمانی، مصرف استروئید، داروهای ضد قارچی، برخی آنتی بیوتیک ها، داروهای فشار خون، داروهای سوزش معده، برخی داروهای ضد التهابی و برخی داروهای درمان پروستات بر اسپرم تاثیر می گذارند. اگر درباره پروستات بدنبال اطلاعات بیشتر هستید مطلب علت بیماری پروستات و درمان آن را بخوانید.

در آزمایش اسپرم کمیت و کیفیت اسپرم نیز در نمونۀ مایع منی بررسی می‌شود.

آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی

در وازکتومی لوله هایی که اسپرم را از بیضه ها به آلت تناسلی مرد وارد می کنند، بریده می شوند. این روش راه جلوگیری از بارداری دائمی است. بعد از انجام آن پزشک برای اطمینان از نبود اسپرم در مایع منی آزمایش اسپرم را تجویز می کند. این آزمایش حدودا ماهی یکبار به مدت سه ماه باید انجام شود تا از نبود اسپرم در منی مرد مطمئن شوند.

11 مورد از مشکلات مایع منی

در این قسمت برخی از مشکلات مایع منی و توضیحات آن را ذکر کرده ایم:

1. پلی آزواسپرمی: غلظت زیاد اسپرم ها
2. اولیگواسپرمی: تعداد اسپرم کمتراز 20 میلیون در هر میلی لیتر است.
3. هایپواسپرمی: حجم مایع منی کمتر از 1.5 میلی لیتر باشد.
4. هایپراپرمی: حجم مایع منی بیشتر از 5.5 میلی لیتر باشد.
5. آسپرمی: مایع منی حجمی نداشته باشد.
6. پیواسپرمی: وجود گلبول سفید در مایع منی
7. هماتواسپرمی: وجود گلبول های خون در مایع منی
8. آستنواسپرمی: حرکت اسپرم کمتر از 40% است.
9. تراتواسپرمی: بیشتر از 40% اسپرم ها شکل غیر طبیعی دارند.
10. نکرواسپرمی: اسپرم های مرده
11. اولیگوآسنوزواسپرمی: اسپرم های متحرک کمتر از 8 میلیون هستند.